Մեկը պիտի ասի՝ Աստծունն եմ ես (44։5). այսինքն՝ Աստծո հարազատն եմ՝ մեկն այն իսրայելացիներից, որոնք ազատվեցին Բաբելոնից ու դարձան Աստծո ծառաները:
Մյուսը խրախույս պիտի բարձրացնի հանուն Հակոբի Աստծո (44։5ա)
Սա այն մասին է, որ երբ հրեաներն ազատվեցին Բաբելոնից, բաբելացիներից շատերը ցանկացան նրանց հետ Երուսաղեմ բարձրանալ, քանի որ տեսան Աստծո զորությունը, որ երևում էր հրեաների հանդեպ: [Այդ պատճառով է հիշում Հակոբին], որ Խաբող է, որովհետև «խաբեցին» թշնամիներին ու բերեցին իրենց Աստծո հնազանդությանը: Քանզի ա՛յն է խրախույսը, որ քաջալերվեցին ու եկան Աստծո հավատին:
Իսկ մյուսը գիր պիտի գրի իր ձեռքով, թե ես Աստծունն եմ (44։5 բ). այսինքն՝ գիր պիտի գրեն հեթանոս ժողովուրդները, որոնք հրեաների փոխարեն նոր ուխտ կնքեցին Աստծո հետ , քանի որ վերջիններս դրժեցին Աստծո ուխտը, որ ուխտել էին Քորեբ լեռան վրա:
Եվ հանուն Իսրայելի քաջալերության կոչ պիտի անի (44։5գ)
Եվ Իսրայելը Աստծունն էր, բայց խաչեց Քրիստոսին, իսկ նա, ով հավատա Խաչին, Քրիստոսինն է կոչվում, այն է՝ կոչվում է Իսրայելի անունով, քանզի Նրա անունն առավ:
Դարձյալ մեկն ասում է, թե՝ ես Աստծունն եմ (44։5դ). սա նրա մասին է, ով ծածուկ քրիստոնյայի անուն ունի, իսկ ով խրախույս պիտի բարձրացնի, նա է, ով հայտնապես կրում և առանց վախի խոստովանում է Քրիստոսի անունը: Իսկ մյուսը, ով գիր պիտի գրի իր ձեռքով, նա է, ով ունի հավատ և գործ, ու բացորոշ կերպով քրիստոսական արձանն է կերտում: Սա առավել է, քան առաջինները: Դարձյալ, առաջինները երեսնավորներն են, միջինները՝ վաթսունավորները, իսկ վերջինները՝ հարյուրավորները, որ կատարյալ են ( Մատթ. 13։23):
Եվ իմանալու է, թե կուռքերի ու ճշմարիտ Աստծո միջև տարբերությունները բազում են, ինչպես Արարչի և արարածների միջև, որովհետև ոչ մի միաբանություն չկա լույսի ու խավարի միջև, ու ոչ էլ՝ Քրիստոսի և Բելիարի (Բ Կորնթ. 6։15): Բայց Եսայի մարգարեն մոլորյալների կուրության պատճառովզանազան օրինակներով ցույց է տալիս ճշմարիտ Աստծուն նախ Նրա անսկիզբ և անվախճան լինելու [իրողությամբ], ըստ այս խոսքի. «Ես եմ առաջինը, Ես եմ հավիտյան» (44։6): Իսկ նրանք նյութից են սկսվում ու հետո տարրալուծվում են, ինչպես ասում է Ժողովողը. «Փայտ են կոտրում ու հավաքում են արծաթ և ոսկի» (Ժող. 2։8), և թե՝ Ընկավ Բելը ու կործանվեց Դագոնը (46։1):
Երկրորդ՝ միակության հիշատակությամբ է բացահայտում Աստծո զորությունը, ըստ այն խոսքի, թե՝ «Միայնակ երկինքը ձգեցի» (Հոբ 9։8), և թե՝ «Ես եմ Աստվածը, ու չկա այլ մեկը» (Ելք 3։14): Իսկ նրանք ոչ թե մեկ են, այլ՝ բազում, որովհետև այլ է Ճանճիկը (Դ Թագ. 1։2), այլ է Աստղիկը, այլ է Հերմեսը, այլ՝ Հերակլեսը, և այլն, այդ թվում՝ սողունների և անասունների բազում պատկերներ:
Երրորդ՝ արարչությունից է ճանաչվում Աստված, ըստ այս խոսքի. «Նա է Աստված, որ ստեղծեց երկինքը ու հաստատեց երկիրը և նրա մեջ եղածը (42։5): Իսկ նրանք ոչ թե Արարիչ են, այլ մարդու ստեղծածները, համաձայն այն խոսքի, որն ասում է. «Թող ամաչեն բոլորը, ովքեր կուռքեր են ստեղծում ու պատկերներ դրոշմում» (Սաղմ. 96։7):
Չորրորդ՝ պարգևներից ու պատժից է հայտնի դառնում Աստծո զորությունը, որ տարբեր է կուռքերից, համաձայն այն խոսքի, թե՝ «Ես եմ Աստված, որ խաղաղություն եմ անում և հաստատում չարը» (45։7): Իսկ նրանց ասում է. «Եթե աստվածներ եք՝ բարի կամ չար արեք, որպեսզի տեսնենք»:
Հինգերորդ՝ պահպանությունից, որ լսում և կատարում է, ըստ այս խոսքի. «Պատեհ ժամանակ քեզ լսեցի և փրկության օրը օգնեցի քեզ» (49։8), և թե՝ «Ես եմ Տեր Աստված, որ փրկում եմ քեզ» (43։3): Իսկ կուռքերի մասին մարգարեն ասում է. «Բայց չեն կարող փրկել մեր հոգիները (4։20), ու եթե մեկը գոչի նրանց, չեն լսի ու չարիքից չեն փրկի» (46։7):
Վեցերորդ՝ նախագիտությունից, քանզի ասում ու կատարում է, ըստ այն խոսքի, թե՝ «Խոսեցի ու կատարեցի, պատմեցի ու փրկեցի»(43։12), քանի որ Նա նախապես պատմում էր գերվելն ու ազատվելը, մինչդեռ նրանք ոչ լինելիքը և ոչ էլ կատարվածն են պատմում, ըստ այն խոսքի, թե՝ «Ո՞վ է, որ առաջ է Ինձանից, չէ՞ որ Ես ստեղծեցի մարդուն, իսկ կատարվելիքի մասին ո՞վ կարող է պատմել» (հմմտ. 41։26):
Յոթներորդ՝ ամենիմաստ գիտությունից, համաձայն այն խոսքի, թե՝ «Նրա իմաստությունն անքննելի է» (40։28): Այլև՝ «Երկինքը չափում է թզով ու երկիրը՝քլով» (40։12), և հաշվում է աստղերի բազմությունը (Սաղմ. 146։4): Իսկ կուռքերի մասին ասում է. «Դուք եք նրանց վկաները» (44։9), քանզի նրանք չեն տեսնում և չեն իմանում:
Ութերորդ՝ որևէ կարիք չունենալուց, ինչպես ասվում էլ է. «Աստված ոչ քաղցում և ոչ ծարավում է» (40։28): Իսկ նրանց մասին ասում է. «Քաղցելու և ծարավելու են, ու տկարության պատճառով ջուր չեն խմելու» (44։12):
Իններորդ՝ աննման լինելուց. որովհետև ոչինչ Նրան նման չէ. «Ո՞ւմ եք նմանեցնում Տիրոջը, և ի՞նչ նմանությամբ» (40։18): Իսկ նրանց համար ասում է. «Փայտ վերցնելով սոսնձեց այն նրան տվեց տղամարդու կերպարանք, մարդու դեմքի ձև ու գեղեցկություն» (44։13): Տասներորդ՝ մեծասքանչ զորություններից, որովհետև Տերն ինչ կամենում, անում է, փոփոխում է խորհուրդներն ու էությունները, ըստ այն խոսքի, թե՝ «Ո՞վ է որ իմաստուններին ետ է դարձնում ու նրանց խորհուրդները հիմարության վերածում» (44։25), «Եվ ասում եմ Կյուրոսին, թե՝ իմաստնացի՛ր» (44։28), իսկ անդունդին, թե՝ «ավերվի՛ր, ցամաքեցնելու եմ գետերը» (44։27), իսկ դա անել կարող է Նա, Ով ծովի լուծվող բնությունը հաստատեց ու ցամաքեցրեց Հորդանանը, կրակը ցողի վերածեց, լույսը՝ խավարի, ինչը որ չեն կարող անել հեթանոսների չաստվածները, նրանցից և ոչ մեկը, որովհետև չեն կարող իրենք իրենց շարժվել կամ հաստատել, ինչպես ասվում էլ նրանց մասին, թե՝ «Վերցնելով ուսերի վրա բերում եք, ու երբ գետնին եք դնում, չեն շարժվում» (46։7):
Ես եմ, որ ամպի նման ջնջում եմ քո անօրենությունները (44։22)
Համաձայն Սուրբ Գրքի, ինչպես առաջիկայում կասվի, ամպը բաբելացիների գերությունն է խորհրդանշում, իսկ մեգը՝ նրանց կրած նեղությունը: Ջնջում եմ, այսինքն՝ գերողներից կազատեմ ձեզ: Բայց գիտենանք, որ ամպը բազում իմաստներով համեմատվում է մեղքի հետ: Նախ՝ ինչպես ամպը, հողի խոնավությունից բարձրանալով, խափանում է արեգակի լույսն ու ջերմությունը, նույնպես և մեղքը, տղմոտ հոգիներից ու մարմիններից բարձրանալով, արգելք է դառնում ողորմության և Աստծո սիրո համար, համաձայն այն խոսքի, թե՝ «Ձեր մեղքերն են պատնեշ դարձել ձեր և Աստծո միջև» (59։2):
Երկրորդ՝ որովհետև ամպն ու մեգը խառնում են օդի պարզությունը և խավարեցնում են այն: Նույնպես և մեղքերը պղտորում են մտքի հստակությունը, և մարդը հիմարանում է, համաձայն այն խոսքի, թե՝ մեղքով բռնված հոգիները զրկվում են մտքից ևս:
Երրորդ՝ որովհետև փոքրիկ ամպը կարճ ժամանակում աճում և բազմանում է: Նույնպես և մի փոքրիկ մեղքով մեղսավորվող մարդու մեջ [այդ մեղքի հետ] սողոսկում և բազմանում են նաև մյուս մեղքերը: Որովհետև մեղքը նման է օձի. երբ գլխի մի փոքր մասը ներս է մտնում, իր հետ քաշում է և ամբողջը: Նույնպես և մեղքերի ցանկությունը, մտնելով զգայարաններից ներս, ամբողջապես կլանում է, ու հոգին մեռնում է, համաձայն այն խոսքի, թե՝ «Ցանկությունը հղանալով մեղք է ծնում, իսկ մեղքը կատարվելով մահ է ծնում» (Հակ. 1։15): Ու երբ մարդ կատարում է մեկը, մյուսները շղթայի նման [հետևում են դրան]:
Չորրորդ՝ որովհետև ամպից որոտ և կայծակ է թափվում: Ճիշտ սրա նման և մեղավոր հոգին խղճմտանքից տևապես այրվում է խռովքի ու տագնապի մեջ: Նույն մտքով է ասում նաև Պողոսը. «Այս անելով կրակե կայծակներ կկուտակես նրա գլխին» (Հռոմ. 12։20): Որովհետև այստեղ նա մշտապես չարչարվում է մտքով, իսկ այնտեղ հոգով մտնում է կրակե նախանձախնդրության մեջ, որն էլ ուտում է հակառակորդներին:
Հինգերորդ՝ քանզի ամպից լինում է սառնամանիք, ձյուն, կարկուտ և այլն, որի պատճառով թոռոմում են բույսերը, այդպես էլ մեղքերը հոգին սառեցնում են Աստծո սիրուց: Ու եթե մի բարեգործություն էլ կատարում է, այն ևս կորչում և անպտուղ է դառնում, ըստ մարգարեի, որն ասում է. «Երբ կթողնի Իմ օրենքները և մեղքեր կգործի, այլևս չեն հիշվի արդարությունները, որ սկզբից արել էր» (Եզեկ. 18։24):
Վեցերորդ՝ ամպից նաև անձրև է գալիս ու պատճառ դառնում հեղեղների, ինչպես Նոյի օրերում էր։ Այդպես և մեղքերից մարդու վրա հեղվում են զանազան ու սաստիկ փորձություններ. որոգայթներ, հիվանդություններ, գերություն, գայթակղություն և այլն, ըստ այնմ. «Անձրևներն իջան, ու գետերը հորդեցին» (Մատթ. 7։25, 27):
Յոթերորդ՝ որովհետև ինչպես կա ամպ, որը չի որոտում ու կայծ չի տալիս օդի սաստկության պատճառով, կամ չի փչում այնպիսի քամի, որն անձրև, կարկուտ և ձյուն կբերեր, այդպես էլ շատերը՝ մեղքի մեջ ընկղմված, չունեն խղճմտանքի կայծ, այլ ծանր հիվանդի նման [այլևս] ցավ չեն զգում: Որովհետև Աստված այդպիսիների վրա չի ներգործում, այլ Իր ձեռքից բաց է թողնում, որպեսզի գնան իրենց կամքի ետևից: Ըստ այսմ, ոչ մի փորձություն նրանց վրա չի հասնում և ոչ էլ տրտմություն է զգում, այլ՝ ամեն կողմից ուրախություն, նման այն հարուստին, որն ուրախացավ այս կյանքում, բայց երբ մեռավ, իր աչքերը դժոխքում բացեց (Ղուկ. 16։ 19-31): Եվ այս է պատճառը, որ մեղավորներից ոմանք ապաշխարողների նման տանջվում են այս կյանքում, և ոչ թե այն։ իսկ ոմանք էլ այնտեղ են տանջվում, և ոչ թե այստեղ, ինչպես օրինակ հարուստը, ոմանք էլ տանջվում են թե՛ այստեղ և թե՛ այնտեղ, ինչպես սոդոմացիները, փարավոնը և մնացյալը: Եվ դյուրին է նրանց համար, ովքեր առհավատչյան այստեղ են ձեռք բերում, քան նրանց, ովքեր չեն արժանանում դրան, որովհետև այն ժամանակ, ինչպես և ասում է Տերը, «սոդոմացիների համար ավելի հեշտ է լինելու» (հմմտ․ Մատթ. 10։15): Եվ կան մեղավորներ էլ, որ ոչ այստեղ են տանջվում, ոչ այնտեղ, ինչպես նոր մկրտվածները, որոնք գալիս են դեպի հավատը և որոնց երանի է տալիս մարգարեն. «Երանի նրան, ում մեղքերին թողություն եղավ» (Սաղմ. 31։1):
Ութերորդ՝ որովհետև երբ քամին փչում է, տապը դյուրությամբ հեռանում է։, Նույն կերպ նաև երբ փչում է Աստծո սիրո քամին, դյուրությամբ հեռանում է մեղքը, այդ պատճառով էլ Աստված ասում է. «Ես եմ որ ջնջում եմ քո անօրենություններն ինչպես ամպ» (44։22): Որովհետև ինչքան էլ մեծ և անհաղթահարելի թվա մեղքերի բազմությունը, բայց Աստծո ողորմության համեմատ այն նմանվում է ծովի մեջ ընկած կրակի մի կայծի, որը դյուրությամբ մարում է, ինչպես ասում է Ոսկեբերանը: Եվ տե՛ս, թե որքան դյուրությամբ ներվեցին քանանացի պոռնկի, մաքսավորի, ավազակի և մյուսների մեղքերը, և նրանք իսկույն արդարացան:
Իններորդ՝ որովհետև երբ ամպը վերանում է, ոչ թե ինչ-որ տեղում է հավաքվում, այլ իսպառ անհետանում է: Նույնպես և Աստված, երբ թողնում է մեղքերը, ոչ թե երբևէ վերստին հիշում, այլ իսպառ ջնջում է, և սպիներն [իսկ] չեն երևում, ըստ այս խոսքի. «Քո մեղքերն այլևս չեմ հիշելու» (43։5), այսինքն՝ ոչ միայն պատիժներից է ազատում, այլև ամենևին չի հիշում՝ օրինակ լինելով մեզ համար: Որովհետև քահանային վայել չէ ոչ միայն գործով կամ խոսքով հիշելը, այլև դեռ [հարկ է] մտքով իսպառ մոռանալ, ինչպես Աստված է անում: Բայց եթե մարդ կրկին դառնա նույն մեղքին, ինչպես շունն իր փսխածին (հմմտ Առակ 16։11, Բ Պետ. 2։22), այնժամ Աստված ևս կրկին կհիշի թե՛ առաջինը և թե՛ վերջինը, ինչպես Հովհաննեսն է ասում, որ առաջինը ևս կպահանջեն նրանից:
Տասներորդ՝ որովհետև երբ ամպը վերանում է, օդը վերստին պայծառանում է սկզբի լուսավորության նման: Նույնպես [մեղքերի] թողությունից հետո հոգին հասնում է սկզբնական պայծառությանը՝ ճերմակացած ձյան նման, համաձայն Դավթի խոսքի. «Կլվաս և ձյունից ավելի ճերմակ կլինեմ» (Սաղմ. 50։9)։ Իսկ Եսային ասում է. «Եթե ձեր մեղքերը մուրի պես լինեն, ձյան նման ճերմակ կդարձնեմ» (Եսայի 1։18): Եվ այս լինում է, երբ մարդ խոստովանում է իր մեղքերը 1: Ինչպես ասվում է. «Դու նախ քո անօրենություններն ասա, որպեսզի արդարանաս» (43։26): Այս ասում է Աստված, սակայն վերագրվում է քահանային, որ Աստծո մարդն է: Եվ սա բազում պատճառներով է. նախ՝ Նա ուզում է ասել․ «Դու ասա քո անօրենությունները, որպեսզի իմանաս Իմ երախտիքը», ըստ այս խոսքի. «Իսրայել, մի՛ մոռացիր Ինձ» (44։1): Եվ Սողոմոնն ասում է. «Քո բարեկամի երախտիքը մի՛ մոռացիր» (Իմաստ. 14։26):
Երկրորդ՝ «Դու ասա նախ քո անօրենությունները, որպեսզի արդարանաս, որովհետև Իմ ասելն ինձ համար է արդարություն», մինչդեռ մարդն ինչ որ ասաց՝ կորցրեց․ թե՛ մեղքը, թե՛ արդարությունը, ինչպես փարիսեցիու և մաքսավորի պարագայում եղավ:
Երրորդ՝ «Դու ասա, որովհետև ասելը սրբություն է քեզ համար, քանի որ եթե Ես ասեմ՝ նախատինք կլինի քեզ համար»,- ասում է Աստված:
Չորրորդ՝ «Դու ասա, քանզի քո ասելը զղջում ու խոնարհություն է քեզ համար, իսկ իմ ասելը՝ տրտմություն և ատելություն է քեզ»:
Հինգերորդ՝ «Իմ ասելը մատնություն է քեզ համար, բայց դո՛ւ ասա՝ մատնիր ու թշնամի եղիր քո անձին», ըստ Առակացի խոսքի. «Արդարն իր պատասխանի մեջ թշնամի է ինքն իրեն» (Առակ. 18։17):
Վեցերորդ՝ «դու ասա, որպեսզի ամոթ լինի քեզ համար», որովհետև «Ով մեղանչի, նա էլ պիտի մեռնի» (Եզեկ. 18։4):
Յոթներորդ՝ մեկինը ասելն է, մյուսինը՝ պատասխանելը: Արդ, «եթե Ես ասեմ, դու չես կարող թողություն ստանալ, այլ դո՛ւ ասա, ու Ես կթողնեմ քո [թված] մեղքերը», համաձայն այն խոսքի, թե՝ «Քեզ կպատմեմ մեղքերս, և Դու թողություն կտաս» (Սաղմ. 31։5):
Ութերորդ՝ որովհետև նախ հիվանդն է իր ցավն ասում, և ապա միայն բժիշկը ստեղծում է դեղը, քանզի նախ խնդրելն է, իսկ հետո՝ կատարելը, ըստ այս խոսքի․ «Խնդրեցեք և կստանաք» (Ղուկ. 11։9, Մատթ. 7։8), և այլն:
Իններորդ՝ «Դու ասա, որպեսզի բռնությամբ և ակամա չլինի», որովհետև վարձատրությունը ակամայից կամ բռնությամբ ասված խոսքով չեն ստանում, այլ կամավոր խոստովանությամբ, ըստ Դավթի. «Ես իմ կամքով Քո անունը խոստովանեցի» (Սաղմ․ 53։8):
Տասներորդ՝ որովհետև դո՛ւ գիտես քո արած յուրաքանչյուր գործը, և ոչ թե քահանան. այդ պատճառով դու ասա այն, ինչ գիտես: Եվ տե՛ս՝ ինչ է ասում. «Ասա քո՛ անօրենությունը, և ոչ թե՝ ուրիշների: Քանի որ անհրաժեշտ է մեղքի տեսակներն ասել, այլ ոչ թե գործակցի արածը անվանապես հայտնել, որովհետև դա ընկերոջ մատնություն է: Եվ նախ հարկ է հիշել բոլոր մեղքերը, որպեսզի խոստովանելիս որևէ մեկը չմոռանաս: Այդ պատճառով ասում է.
Բայց դու հիշիր, որ իրար հետ դատ ենք ունենալու (43։26), իսկ հիշելը խոստովանությամբ է լինում, և սա Աստծո մեծ գթությունից է, որովհետև մեղքերն ասելիս մարդն արդարանում է:
Այսքանն այս մասին:
Հաղորդում կայքում սխալի վերաբերյալ
Տվյալ հատվածում առկա է սխալ: