ՄՈՒՏՔ

Ս. Գրիգոր  Տաթևացու/1346-1409  թթ./  վաստակը  ոչ  այլ  բան է, քան  հանրագումարը  հայ  միջնադարյան  մտքի  տարբեր  մարզերում  ձեռք  բերված  նվաճումների: Նրա  հարուստ  մատենագրության  մեջ  արձանագրված  ու  համակարգված է  աստվածաբանական- դավանաբանական, իմաստասիրական, մեկնաբանական, քարոզխոսական  մարզերում  Հայ  եկեղեցու  կուտակած  դարավոր  փորձառությունը:Հատկապես  մեծ է նրա բերած  նպաստը  դավանաբանական  ու  մեկնաբանական  աստվածաբանության  մեջ: Եթե  դավանական  աստվածաբանությունը  ներկայանում է  Հարցմանց  գրքով  ու  Ոսկեփորիկով, ապա  մեկնաբանականը՝  սուրբգրային  բազում  մեկնություններով:Եթե  առաջինին  բնորոշ է հարցերի  մշակվածությունն ու  համակարգվածությունը, ապա  երկրորդին՝  հանրագիտարանային  ճոխությունը:Այս  առանձնահատկությամբ  աչքի  են ընկնում  Ս. Գրքի  նրա  մեկնություններն  ու  լուծմունքները, որոնց  մեծ  մասը  տակավին անտիպ  է: Սրանց  մեջ  ուշագրավ է ծավալով  փոքր, սակայն բովանդակությամբ   հարուստ  Եսայու  մարգարեության մեկնությունը: Շնորհիվ  իր  բազմաշերտ  աստվածաբանության, հայտնութենական  թափանցումների  Եսայու  մարգարեությունն  արդեն  հնում  իրավացիորեն  համարվել է  Հին Կտակարանի  Ավետարան: Եվ  իրապես,  Քրիստոսի  տնօրինության  վերաբերյալ  իր  պարունակած  ակնարկներով  Եսայու  մարգարեությունը  բացառիկ   կարևոր  տեղ է զբաղեցնում  Հին Կտակարանում՝ թերևս  իրեն  մրցակից  ունենալով  միայն  Սաղմոսները: Ուստի պատահական  չէ, որ  միջնադարի  քրիստոնեական  մատենագրության  մեջ  մասնահատուկ  կարևորություն է տրվել  այս   մատյանին:Հայտնի են  Եսայու  մարգարեության  բազում  մեկնություններ՝ շարադրված  մասնավորաբար  Արևելյան եկեղեցու  հայրերի  ու  վարդապետների  կողմից/Որոգինես,  Եփրեմ  Ասորի, Բարսեղ  Կեսարացի,Հովհան  Ոսկեբերան, Կյուրեղ  Ալքեքսանդրացի/:Հայ  մատենագիրները/Սարգիս  Կունդ, Հովյաննես Մուշի  որդի, Գևորգ  Սկևռացի և  ուրիշներ/՝ հետևելով   Արևելաքրիստոնեական   եկեղեցու  մեկնաբանական  հարուստ  ավանդներին՝ շարադրել են   մեկնություններ:Ս.Գրիգոր  Տաթևացին  այս  երկը շարադրելիս  նմանապես  հենվել է  անցյալի  մեծանուն  հեղինակությունների  վրա:Նա  գլխավորապես  առաջնորդվել է  իր  ուսուցչի՝ Ս.Հովհան  Որոտնեցու/ 1315-1387 թթ./  դասախոսություններով , ինչպես  նաև՝ Ս.Հովհան Ոսկեբերանի /+ 407 թ. այժմ  Պոլիքրոնիոս  Ապամեացուն  [+430 թ.] վերագրված]  Եսայու  մարգարեության  նշանավոր  մեկնությամբ: Տաթևացու  մեկնությունն   աչքի է ընկնում   հանրագիտարանային  բազմաբնույթ   տեղեկատվությամբ  / պատմական, աշխարհագրական/,աստվածաբանական, դավանաբանական   դիտումներով/Երրորդաբանություն, Քրիստոսաբանություն/,  բարոյաբանությամբ:

 

Այս մեկնությունն   ունեցել   է գործնական  նշանակություն. նրա որոշ  հատվածները   կիրառվել են իբրև  ուրույն  քարոզներ[1]:  Դրանք  տեղ  չեն  գտել  Տաթևացու   Քարոզգրքերում, որոնք խմբագրվել են  աշակերտի ՝ Հակոբ  Ղրիմեցու  ձեռքով:Մասնավորաբար  ,,Գրիգորի  եռամեծի և  քաջ  հռետորի  քարոզ  վասն խոստովանութեան և  ապաշխարութեան  ի  բանն.«Ես եմ, որ ջնջեմ իբրեւ զամպ զանօրենութիւնս քո եւ զմեղս քո ոչ եւս յիշեցից /Ես.ԽԳ 25/»  միավորը[2]   գրեթե  բառացիորե  քաղված է  Տաթևացու  Եսայու  մեկնությունից[3]:

 

Տաթևացու մեկնության  վայելած  հեղինակության մասին է վկայում այն, որ   այդ աշխատությունը   գրեթե  ամբողջապես   ընդդգրկվել  է   նրա   աշակերտի՝  Հովհաննես   Կոլոտիկ  Հերմոնեցու / 1370-1433 թթ./   Եսայու  մեկնության  մեջ[4]:

Ս.Գրիգոր  Տաթևացի, Մեկնութիւն  մարգարէութեանն  Եսաեայ, աշխատասիրությամբ Հակոբ  Քյոսեյանի, Ս. Էջմիածին, 2008   Տաթևացու  Եսայու  մեկնության  աշխարհաբար  թարգմանությունն  իրականացված է  ըստ   հետևյալ  հրատարակության.

 

Թարգմանությունը  կատարելիս, անհրաժեշտության  դեպքում,  դիմել եմ  Հովհաննես  Կոլոտիկի  հիշյալ   մեկնությանը:

 

ՀԱԿՈԲ   ՔՅՈՍԵՅԱՆ

 

ԾԱՂԿԱՔԱՂ  ՄԵԿՆՈՒԹՅՈՒՆ   ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ  ՈՐՈՏՆԵՑԻ  ԱՐԴՅՈՒՆԱՇԱՏ  ՎԱՐԴԱՊԵՏԻ  ԼՈՒՍԵՂԵՆ  ԽՈՍՔԵՐԻՑ՝  ՀԱՎԱՔՎԱԾ  ԱՇԽԱՏԱՍԻՐՈՒԹՅԱՄԲ  ՆՐԱ ԱՇԱԿԵՐՏ  ԳՐԻԳՈՐ  ՇՆՈՐՀԱԼԻՑ  ՎԱՐԴԱՊԵՏԻ                        

 

Հարց. Ի՞նչ է , որ  ասում է՝ Եսայու  տեսիլք.

[1]  տե՛ս  Մաշտոցի  անվ. Մատենադարան, ձեռ.2078, թերթ  395բ – 422բ:

[2]  տե՛ս Մաշտոցի  անվ.Մատենադարան, ձեռ.2078, թ.  402բ – 409բ:

[3]  տե՛ս  Ս.Գրիգոր  Տաթևացի, Մեկնութիւն մարգարէութեանն  Եսայեայ, աշխ. Հ.Քյոսեյանի, Ս.Էջմիածին,  2008,  էջ 116-119 :

[4]  տե՛ս Մաշտոցի  անվ.  Մատենադարան, ձեռ.1128, թ.7ա – 199բ