ՏԱՍՆԱԲԱՆՅԱ ՕՐԵՆՔՆԵՐԻ ՄԱՍԻՆ ՈՐ ԳՐԵԼ Է ՍՈՒՐԲ ՎԱՐԴԱՆ ՎԱՐԴԱՊԵՏԸ

«­­Տեր ­Հի­սուս մեր ան­ձի հո­գին է» (Ողբ Ե­րեմ. Դ 20). մեր Աստ­ված իր ­Խոս­քը հո­գի և կ­յանք ան­վա­նեց, ո­րի անձ­կա­գին փա­փա­գող­ներն եք այժմ դուք` սրբա­զան հայ­րե­րի ու հա­րա­զատ­նե­րի խմբեր, որ ձեր մեջ կրում եք ­Տի­րոջ պատ­վի­րա­նը, թե` «Խնդ­րե­ցեք, և կս­տա­նաք, փնտրե­ցեք, և կգտ­նեք, բա­խե­ցեք, և կ­բաց­վի ձեզ» (Մտթ. Է 7): Արդ, ժամն է, որ մենք ևս ­կա­տա­րենք հրա­մա­նը, թե` «Ով խնդրի քե­զա­նից` տուր, ով կա­մե­նա փոխ առ­նել` մի՛ ար­գե­լիր»: Եվ երբ այդ­պի­սի պա­հան­ջող­ներ լի­նեն և տր­վե­լիքն էլ մեզ­նից չլի­նի, այլ` տե­րե­րից` չենք կա­րող տրվա­ծով պար­ծե­նալ իբրև չտրվա­ծով: Այդ պատ­ճա­ռով և­ այ­սօր ա­խոր­ժե­լով և ­ձեր պատ­վա­կան ե­րե­սի առջև կանգ­նե­լով պետք է ձեզ մատռ­վա­կեմ ա­ռա­ջին այ­գու նա­խասկզբ­նա­կան ար­մա­տի կան­խա­հաս ու պա­րարտ ող­կույզ­նե­րից, որ հայ­րա­տունկ է, ին­չը ոչ ոք չի կա­րող ա­ղար­տել իբրև օ­տար մի բան, և­ ո­րը կա­րոտ չէ մեկ այլ` իբրև թե լա­վա­գույն` բա­նի, ո­րով­հետև Ք­րիս­տոս ինքն այն խոսքն է, որ ա­սաց. «Ոչ ոք, երբ հի­նը խմի, նո­րը կու­զե­նա, ո­րով­հետև կա­սի, թե հի­նը ա­վե­լի լավն է» ( Ղուկ. Ե 39): Այս պատ­ճա­ռով հա­վի­տե­նա­կան կյան­քի մա­սին հարց­նող օ­րի­նա­կա­նին այն­տեղ է հղում ա­սե­լով. «Օ­րեն­քում ի՞նչ­ է գրված, ինչ­պե՞ս­ ես կար­դում» (­­Ղուկ. Ժ 26): Ո­րով­հետև այս ևս ­կե­նա­րար է, ըստ այն խոս­քի, թե` «Այդ ա­րա և կփրկ­վես» (­­Ղուկ. Ժ 28): Այս պատ­ճա­ռով կա­մե­նա­լով ա­ռա­վե­լա­գույնս շա­հել ձեր կյան­քը, ձեր առջև դրեք այն, ինչ բաղ­ձա­լի է բո­լոր մտքե­րին և ­սոս­կա­լի` բո­լոր սրտե­րին, ին­չը բար­բա­ռե­ցին Ա­րար­չի ի­մա­նա­լի շրթունք­նե­րը և ­մեկ ան­գամ ու ե­րիցս կրկնա­կի գրե­ցին բո­ցե­ղեն մատ­նե­րը քա­ռաս­նօր­յա պահ­քով ըն­ծայ­ված տաս­նա­թիվ լու­սա­ճա­ճանչ խոս­քե­րը, որ ա­սաց նույն Ին­քը ա­մե­նա­տեր ա­ռա­ջին ­Բա­րին` խո­սե­լով հո­դա­վոր ձայ­նով:

 

Ես եմ քո ­Տեր Աստ­վա­ծը, Ինձ­նից բա­ցի այլ աստ­ված­ներ չպի­տի լի­նեն քեզ, ձե­ռա­գործ կուռ­քեր մի՛ կեր­տիր, քեզ հա­մար, ­Քո ­Տեր Աստ­ծո ա­նու­նը զուր տե­ղը մի՛ ար­տա­սա­նիր, հի­շիր շա­բաթ օ­րը,պատ­վիր քո հորն ու մո­րը, մի՛ սպա­նիր, մի՛ շնա­ցիր, մի՛ գո­ղա­ցիր, սուտ մի՛ երդ­վիր, մի՛ ցան­կա­ցիր (Ելք Ի 2-17):

 

­Նախ անհ­րա­ժեշտ է ի­մա­նալ, թե բա­զում հայ­ցա­կե­տե­րից շատ ա­վե­լի մե­ծար­գի և ­պատ­վա­կան են այս խոս­քե­րը քան աստ­վա­ծա­յին մատ­յա­նի շատ ի­մաս­տութ­յուն­նե­րը. ա­ռա­ջի­նը նրա­նով, որ ­Մով­սեսն է ա­ռա­ջին վկա մար­գա­րեն, օ­րենս­դիրն ու Աստ­ծո բա­րե­կա­մը, Ն­րա բո­վան­դակ տան հա­վա­տա­րի­մը և ­բո­լոր մարդ­կան­ցից հե­զութ­յամբ գո­վե­լին, ո­րի հետ ­Տե­րը ե­րես առ ե­րես և ­բե­րան ի բե­րան խո­սեց և­ ոչ թե ա­ռակ­նե­րով, ո­րի շնոր­հիվ ան­վամբ աստ­վա­ծա­ցավ, բայց նաև` ճշմար­տութ­յամբ ու գոր­ծե­րով իսկ, ո­րով­հետև ա­րա­րած­նե­րը նրան հնա­զանդ­վե­ցին իբրև Աստ­ծո, ո­րով տան­ջեց Ե­գիպ­տո­սը և ­բարձ­րաց­րեց Իս­րա­յե­լը մե­ծա­մեծ հրաշք­նե­րով ու նշան­նե­րով: Եվ կրկնա­պա­տիկ պատ­կա­ռե­լի են այս խոս­քե­րը, որ Ե­լից գրքից են, ինչն իբրև Աստ­ծո ա­մեն բա­րութ­յուն և­ ե­րախ­տի­քի զե­տե­ղա­րան շատ էր սի­րում հին ժո­ղո­վուր­դը, ո­րի հա­մար ե­ղան այդ բո­լո­րը, ո­րով­հետև, ինչ­պես ա­սում են ա­սո­րի­նե­րը, ա­ռա­ջի­նը Ե­լից գիր­քը շա­րադր­վեց ­Մով­սե­սի կող­մից, որ ինքն իսկ տե­սել էր և ­գի­տեր, և­ ա­պա ա­սաց Աստ­ծուն, թե` Ինչ տե­սա` այն գրե­ցի, իսկ ինչ չեմ տե­սել` ա­րար­չութ­յու­նը ցույց տուր ինձ և կգ­րեմ այն: ­Տե­րը լսեց նրան և ­վերց­րեց ամ­պի ծո­ցը, ո­րով պա­րուր­ված ­Սի­նա լե­ռան վրա քա­ռա­սուն օր` ան­մարմ­նա­պես և­ ի­մա­նա­լի կեր­պով նրա առջև ստեղ­ծեց ա­րա­րած­նե­րին, և հ­րա­մա­յեց շո­շա­փե­լիո­րեն նկա­տել խո­րա­նում և­ ա­սաց. «Զ­գույշ ե­ղիր և­ ա­րա ա­մե­նը, հա­մա­ձայն այն օ­րի­նա­կի, որ ցույց տրվեց քեզ լե­ռան վրա» (Ե­լից ԻԵ 39): Եվ դրան­ից հե­տո միայն գրեց Ծնն­դոց գիր­քը և մ­յուս­նե­րը: Ինչ­պես ա­սում է եբ­րա­յե­ցի­նե­րի Ա­պո­լի­մոս ի­մաս­տա­սե­րը, երբ Իս­րա­յե­լի որ­դի­ներն անց­նում էին ­Կար­միր ծո­վի մի­ջով, նրանց վրա ե­կավ շնորհ­նե­րի ­Հո­գին, և ­նոր լե­զու ստա­ցան ու նրա­նով եր­գե­ցին «Օրհ­նենք»-ը` մո­ռա­նա­լով եգիպ­տա­ցի­նե­րի լե­զուն, ինչ­պես աշ­տա­րա­կա­շի­նութ­յան ժա­մա­նակ, որ­պես­զի իս­պառ հե­ռու մնան ե­գիպ­տա­ցի­նե­րի սո­վո­րութ­յուն­նե­րից: Եվ նույն շնորհ­նե­րով ի­մաստ­նա­ցած սուրբ Մով­սե­սը նախ գիրք գրեց հա­մա­ձայն այն լեզ­վի, և­ այն գրե­րով գրվե­ցին տախ­տակ­նե­րի վրա, և ­Մով­սե­սը դրան­ցով գրեց իր հինգ գրքե­րը: Այս խոս­քե­րի նա­խա­պատ­վութ­յու­նը ե­րեք պատ­ճառ ու­նի. ո­րով­հետև բո­լոր մաս­նա­վոր օ­րենսդ­րութ­յուն­նե­րը, որ ­Մով­սե­սից աս­վե­ցին և ­հաս­տատ­վե­ցին,գլխա­կար­գութ­յուն և ­պատ­մութ­յուն են, և ­միայն սրանք դուրս ե­կան Աստ­ծո կամ­քից և ­բե­րա­նից բե­րան որ­պես մով­սի­սա­կան բո­լոր [օ­րենք­նե­րին] կան­խող, ո­րի պատ­ճա­ռով և­ աստ­վա­ծա­բա­նութ­յուն­ներ ու աստ­վա­ծա­խո­սութ­յուն­ներ են: ­Խորհր­դա­վոր տասն թի­վը ու­նի այլ ա­ռա­վե­լութ­յուն ևս, ո­րով­հետև սուրբ և ն­վի­րա­կան է Աստ­ծո հա­մար, որ պատ­վի­րեց Ի­րեն տալ բո­լոր պա­րա­գա­նե­րի տա­սա­նոր­դը: ­Բայց այն մե­ծա­րում են նաև թվա­բան­նե­րը` նրան մայր ան­վա­նե­լով զույգ, կենտ և ­զու­գա­կենտ թվե­րի. զույգ [թվե­րից]` եր­կու­սի, կենտ [թվե­րից]` ե­րե­քի և ­զու­գա­կենտ [թվե­րից]` հին­գի: Եվ դարձ­յալ այն ծնողն է հար­յու­րի, որ տա­սի տաս­նա­պա­տիկն է, նաև` հա­զա­րի, որ տա­սի հար­յու­րա­պա­տիկն է: Այս պատ­ճա­ռով ի­րա­վա­ցիո­րեն կոչ­վեց տասն, որով­հետև իր մեջ տա­նում (բո­վան­դա­կում) է հոգ­ևոր և ­մարմ­նա­վոր բա­զում խոր­հուրդ­ներ, ինչ­պես մեզ հա­մար ­Նի­կիա­յի դա­վա­նութ­յան և ­տե­րու­նա­կան ա­ղոթ­քի խոս­քե­րը: ­Նաև տասն են ա­րա­րած­նե­րը. յո­թը շար­ժուն մո­լո­րակ­նե­րը, մե­կը` ան­շարժ, ին­նե­րոր­դը` խո­նարհ լու­սի­նը և ­տաս­նե­րոր­դը` Աստ­ծո ա­նա­րատ խոս­քը, որ հաս­տա­տում և ­պա­հում է ա­րա­րած­նե­րին: Ն­մա­նա­պես մեր մեջ հինգն են մարմ­նի զգա­յութ­յուն­նե­րը սրանք են. միտք, զգա­յութ­յուն, եր­ևա­կա­յութ­յուն, դա­տո­ղութ­յուն, կար­ծիք: ­Միտ­քը հո­գու տես­նող մասն է, զգա­յութ­յու­նը մաս­նա­կի ի­մա­ցութ­յունն է` ա­ռանց պատ­ճա­ռի, եր­ևա­կա­յութ­յու­նը բազ­մի­մա­ցութ­յունն է` ա­ռանց պատ­ճա­ռի, դա­տո­ղութ­յու­նը` Աստ­ծո կող­մից հայտն­ված պատ­ճա­ռա­վոր ի­մա­ցութ­յունն է, կար­ծի­քը պատ­ճա­ռա­վոր ընդ­հա­նուր ի­մա­ցութ­յուն է` մարդ­կանց տե­ղե­կաց­ված ուս­ման մի­ջո­ցով:

 

­Տա­սը մե­ծա­րում են նաև պյու­թա­գո­րա­կան­նե­րը, ո­րով­հետև ա­սում են, թե սա ծնունդ է չոր­սի, որ [քա­նակն է] աշ­խար­հի նյու­թե­րի ու տար­րե­րի, ո­րոնց նմա­նա­մասն տար­րե­րը մե­զա­նում մա­ղա­սը, ար­յու­նը, սև և շեկ մաղձն են. չորս մա­սե­րը մե­կը մյու­սին ա­վե­լաց­րած, նաև` եր­կու­սը, ե­րե­քը և ­չոր­սը ծնում են տա­սը թի­վը: Ըստ ո­րում նաև տասն են Ա­րիս­տո­տե­լի ա­սած ստո­րո­գութ­յուն­նե­րը, ո­րոն­ցով ի­մաց­վում է ա­մեն ինչ` կեր­պե­րի միտքն ու ի­մաս­տութ­յու­նը: Դ­րանք են. ա­ռա­ջին` գո­յա­ցութ­յու­նը, որ ինչ-որ էութ­յուն է, երկ­րորդ` քա­նա­կը, որ­չափ է, եր­րորդ` ո­րա­կը, որ գոյն է, չոր­րորդ` ինչ­պես որ­դու ա­նունն է կից ­Հոր ան­վա­նը, հին­գե­րորդ` ուր, որ վայր է, վե­ցե­րորդ` երբ, որ ժա­մա­նակ է, յոթ­նե­րորդ` մնալ, որ նստել կամ ոտ­քի վրա մնալ է, ու­թե­րորդ` ու­նե­նալ` որ զենք կամ հան­դերձ ու­նե­նալ է, ին­նե­րորդ` կա­տա­րել, որ գործ կա­տա­րել, տնկել կամ շի­նել է, տաս­նե­րորդ` կրել, որ չար­չար­վել կամ ծնվել է[1]: Արար­ված­նե­րի մեջ սրան­ցից դուրս ո­չինչ չկա, ու­րեմն, հի­րա­վի, Ա­րա­րի­չը զո­րա­վոր և­ ի­մաս­տուն այս թի­վը կի­րա­ռեց իր օրենսդ­րութ­յան հա­մար: ­Տա­սը ու­նի նաև այլ բա­զում նա­խախ­նա­մութ­յուն, ո­րի մա­սին գրում է ­Փի­լոն ի­մաս­տա­սե­րը[2], ո­րը սա­կայն բաց­թո­ղե­ցինք` խնա­յե­լով ձեր ա­կանջ­նե­րը և ­մեր լե­զուն:

 

Այ­սու­հետև ա­սե­լու է, թե Աստ­ված օ­րենք­նե­րը ին­չու խոր ա­նա­պա­տում տվեց և­ ոչ թե ե­գիպ­տա­ցի­նե­րի կամ քա­նա­նա­ցի­նե­րի քա­ղաք­նե­րում, ո­րով­հետև քա­ղաք­նե­րը լի են Աստ­ծո և մեկ­մե­կու հան­դեպ բա­զում չա­րի­քով, ան­չափ աղ­տե­ղութ­յամբ և­ ա­նի­րա­վութ­յամբ, մա­նա­վանդ` այն ժա­մա­նա­կի Ե­գիպ­տո­սում, ուր ­Տե­րը ար­ժա­նի չհա­մա­րեց պա­տիվ ա­նել նրանց` Իր [Խոս­քը] հասց­նել նրանց` Ի­րեն հայտ­նե­լով բո­լո­րին, օ­րենք­ներ տալ, այլ նրանց (հրեա­նե­րին) դուրս բե­րեց այն­տե­ղից և ն­րանց սրտից մաք­րեց սո­վո­րութ­յան աղ­տը և ­հե­տո միայն քաղցր ըմ­պե­լիք ա­ռա­քեց նրանց սրտի մեջ: Ն­րանց ար­ժա­նի չէր տա­նել նաև քա­նա­նա­ցի­նե­րի եր­կի­րը և­ օ­րենք դնել նրանց վրա, քան­զի ոչ ոք չի պատ­րաստ­վում նա­վել. քա­նի դեռ նա­վը չի հա­նել նա­վա­հանգս­տից, դուրս չի բե­րել (բաց ծով) և ­չի բա­ցել ա­ռա­գաստ ու պա­շար հա­վա­քել: Այլ քա­նի դեռ հո­ժար է և ­տանն է նստած, նա­խա­պատ­րաս­տութ­յամբ խնամ­քով հոգ է տա­նում բո­լո­րին: Նույն­պես պարտ ու պատ­շաճ էր բա­րի կեն­ցա­ղա­վա­րութ­յան խրատն ու կա­նո­նա­կան սահ­մա­նը սկզբից կար­գել և դ­րա­նով պատ­րաս­տել ժո­ղովր­դին, ո­րի վրա էր հրա­վիր­ված Աստ­ծո անու­նը, և­ այն­պես տալ նրան վի­ճակ­ված (հոգ­ևոր) կալ­ված­քը: Եվ դարձ­յալ անհ­րա­ժեշտ էր բո­լո­րի մտքի մեջ հաս­տա­տել, թե օ­րենք­նե­րը մարդ­կա­յին հնար­ներ և գ­յու­տեր չեն, այլ ճշմա­րիտ Աստ­ծո հան­ճարն ու ի­մաս­տութ­յունն են: Եվ այս նրա­նով հա­վաստ­վեց, որ լի­նե­լով ա­նա­պատ տե­ղում ա­ռանց կե­րա­կուր և­ ան­ջուր ա­պա­ռա­ժի մոտ` հան­կար­ծա­կի, անհ­նար (թվա­ցող տե­ղից) ա­նակն­կալ կե­րա­կուր գտնվեց. օ­դից` մա­նա­նա, վի­մա­ժայ­ռից` ջուր և ­հող­մից բեր­ված լո­րա­մար­գի: (Ս­րանք ե­ղան, որ­պես­զի) հա­վա­տան, թե նա, ում հա­մար կա­րե­լի են այս բո­լոր ըն­ծա­նե­րը և ­մարմ­նա­վոր­նե­րի պատ­ճառ լի­նե­լը` պատ­շա­ճո­րեն նրանն են նաև ճշմա­րիտ կյան­քի պատ­ճառ­նե­րը` փրկա­կան օ­րենք­նե­րը:

 

Այս­պես, Աստ­ված սրբե­լով ­Սի­նա լե­ռը և­ այն դարձ­նե­լով Իր տեղն ու տա­ճա­րը` հրա­ման տվեց տար­րե­րին` Իր հա­մար ար­քու­նիք կա­ռու­ցել մռայլ ու բո­ցա­խառն մա­ռա­խու­ղով, որ պա­տեց լեռ­նե­րի շուր­ջը: ­Բարձ­րա­բար­բառ փո­ղե­րի նմա­նութ­յամբ ո­րոտ­նե­րի ձայ­ներ [լսվե­ցին], ժայ­ռե­րը թա­վալ­վե­ցին, քա­րե­րը գա­հա­վի­ժե­ցին` ահ ու երկ­յուղ [պատ­ճա­ռե­լով] գա­զան­նե­րին և ­գա­զա­նա­բա­րո մարդ­կանց: Եվ եր­կայ­նա­ձիգ ու լայ­նա­տա­րած լույ­սի սյու­նը ի­ջավ բար­ձունք­նե­րից: Ն­րա գա­գա­թը երկ­փեղ­կել էր երկն­քի կա­մա­րը և ­վայր իջ­նե­լով բար­բո­քել լե­ռան գա­գա­թը` հա­մա­տա­րած ծան­րաց­նե­լով ու թանձ­րաց­նե­լով ծու­խը: Եվ նրա առջև ակն­կա­լու [կեց­ված­քով] կանգ­նած էր ժո­ղո­վուր­դը, որ 3 օր ի­րեն զերծ էր պա­հել կա­նանց հետ հա­րա­բե­րութ­յու­նից, այլև [սպա­սում] խորհր­դա­կան ջրով լվաց­ված, ցնցուղ­ված մարմ­նով, ճեր­մակ հան­դեր­ձան­քով ու ա­հով, երկ­յու­ղա­ծութ­յամբ ունկն­դիր էր [ձայ­նե­րին]: Եվ ա­հա մի ա­հա­վոր, սար­սա­փազ­դու ձայն ար­ձակ­վեց, որ ոչ ան­շունչ ի­րե­րի ճայթ­յու­նից և­ ոչ էլ շնչա­վոր կեն­դա­նի­նե­րի [ձայ­նի] նման էր, այլ` Աստ­ծո ձայ­նի, որն իր զար­մա­նա­լի հո­դա­բաշխ, վա­յե­լուչ ձայ­նով ա­վե­լին էր քան բա­նա­կան կեն­դա­նի­նե­րը, քան­զի ձայ­նը բո­ցի կեր­պա­րանք էր ստա­ցել և­ իբրև հրե­ղեն գե­րան մե­գը պատ­ռե­լով ու հե­ռաց­նե­լով ի­ջել էր լե­ռան ստո­րո­տը:

 

Ա­սած­նե­րիս վրա է Գր­քի խոս­քը, որ ա­սում է «Ամ­բողջ ժո­ղո­վուր­դը տես­նում էր Աստ­ծո ձայ­նը» (Ելք Ի 18): Եվ այս ի­րա­պես այս­պես է. ո­րով­հետև Աստ­ծո խոս­քը լոկ բան ու բառ չէ, այլ` կա­տար­յալ գործ, ո­րի պատ­ճա­ռով մարդ­կանց խոս­քին հա­տուկ է լսե­լի լի­նել ա­կանջ­նե­րին, իսկ Աստ­ծո (խոս­քին) տե­սա­նե­լի` աչ­քե­րին, ո­րոնք հա­վաս­տի ու ճշմա­րիտ են քան ականջ­նե­րի լսա­ծը: Եվ այդ խոս­քե­րը սրանք են, որ ա­սում է.

 

Ես եմ քո ­Տեր Աստ­վա­ծը, Ես եմ ա­սե­լով իր ճշմա­րիտ գո­յութ­յունն է ցույց տա­լիս, ո­րով ­Մով­սե­սի այն հար­ցին, թե` «Ի՞նչ­ է քո ա­նու­նը», պա­տաս­խա­նել էր. «Ես եմ, որ Է» (Ելք Գ 13), ո­րի մա­սին սուրբ Ե­րե­միան ա­սում էր. «­­Դու ինքդ ես ­Տեր ­Տեր» (Ե­րե­միա Թ 24) ` հայտ­նի դարձ­նե­լով, թե միայն ­Նա է ստու­գա­պես գոյ և­ էութ­յուն, ու ա­րա­րած­նե­րը չկա­յին և ն­րանք գո­յա­ցան: Իսկ ­Տեր-ը իշ­խա­նութ­յունն ու դատ կա­տա­րե­լու զո­րութ­յունն է ցույց տա­լիս, և Աստ­ված-ը` ա­րա­րչա­կան և ­բո­րե­գոր­ծա­կան կա­րո­ղութ­յու­նը, ո­րով մեզ այս­տեղ բե­րեց և ­հաս­տա­տեց ա­մեն ինչ: ­Նախ ­Տեր-ը հե­տո Աստ­ված-ը դնե­լով ակնար­կում է, թե նրանց Ե­գիպ­տո­սից դուրս բե­րեց իբրև ծա­ռա, որ­պես­զի վա­խե­նան նրա­նից, ո­րո­հետև գրված է, թե «­­Ծա­ռան երկ­յու­ղում է իր ­Տի­րո­ջից»: Եվ որ­պես բա­րե­րար Աստ­ված նրան­ցից հաշ­վետ­վութ­յուն չպա­հան­ջեց սկզբի վար­քի հա­մար, ո­րի պատ­ճա­ռով ա­սում է.

 

Ին­ձա­նից բա­ցի թող քեզ այլ աստ­ված­ներ չլի­նեն. Ո­րով կար­ծեք ա­սում է. դրանք չկա­յին անց­յա­լում. և­ արդ, չեն լի­նի նաև ա­պա­գա­յում, բայց քո անմ­տութ­յան հետ­ևան­քով, ո­րի մա­սին գի­տեր, թե հորթն ու ե­րին­ջը (աստ­ված­ներ պետք է դարձ­ներ) և­ ա­ղա­ղա­կեր, թե` «Իս­րա­յել, սրանք են քո աստ­ված­նե­րը, որ քեզ հա­նե­ցին Ե­գիպ­տո­սից» (Ելք ԼԲ 4,8): Եվ ի­րա­վա­ցիո­րեն ա­սում է` այլ աստ­ված­ներ, որ ցույց է տա­լիս օ­տա­րը, խոր­թը և ­բա­զու­մը, ո­րով­հետև, ինչ­պես գրված է. «Այն աստ­ված­նե­րը, որ չեն ա­րա­րել եր­կինքն ու եր­կի­րը, կոր­չե­լու են»: ­Բայց տա­րա­կու­սե­լի է, թե ին­չու՞ է կար­ծեք մե­կի հետ խո­սում, ա­սե­լով` «Ես եմ քո ­Տեր Աստ­վա­ծը» և­ ոչ թե` ձեր, և «թող քեզ չլի­նեն» և­ ոչ թե ձեզ, նույն­պես և­ ամ­բողջ խոս­քը ե­զա­կի է դնում. «մի դարձ­րու Աստ­ված», «մի՛ վերց­րու ա­նու­նը», «զգույշ ե­ղիր», «մի՛ շնա­ցիր» և­ այլն: Եվ լսող­նե­րը հա­զա­րա­վոր­ներ էին, բա­ցի կա­նա­նցից, ե­րե­խա­նե­րից ու ծե­րե­րից, ո­րոնք համ­րված չէին: Արդ, ինչ­պես տե­ղե­կա­ցան սրբե­րը, այս է խնդրի լու­ծու­մը. ինչ­պես մե­կի հետ խո­սե­լով` ­Տե­րը ցույց է տա­լիս թե մե­կը, որ կա­տա­րում է օրենք­նե­րը, թող որ աղ­քատ ու անն­շան մեկն է, նա հա­վա­սար է ամ­բողջ ժո­ղովր­դին և ­կամ թե, հա­մար­ձա­կե­լի ա­սել, բո­վան­դակ աշ­խար­հին, քան­զի ­Պո­ղո­սը և­ ա­սում է. «­­Բո­վան­դակ աշ­խար­հը չար­ժե սրբե­րից մե­կին» (Եբր ԺԱ 38): ­Դարձ­յալ ե­թե հոգ­նա­կի խո­սեր` յու­րա­քանչ­յուր ոք քո­ղար­կե­լով կթաքց­ներ իր ան­ձը` ի­րեն չվե­րագ­րե­լով խոս­քը, այլ` բո­վան­դակ բազ­մութ­յա­նը: ­Բայց Աստ­ված այն օ­րը սքան­չե­լա­գոր­ծում էր յուրա­քանչ­յու­րի հան­դեպ, ա­մեն մի ան­ձի վրա տա­րա­ծե­լով Իր խոս­քը, որ­պես­զի յու­րա­քանչ­յու­րին թվա, թե Աստ­ված միայն իր հետ է խո­սում: Եվ ­Տերն այս ա­նում էր, որ­պես­զի թա­գա­վոր­նե­րից, գո­ռոզ­նե­րից կամ պատ­վա­վոր իշ­խան­նե­րից մե­կը չար­հա­մար­հի և­ ոչ մի աղ­քա­տի` նրան թող­նե­լով ա­ռանց խնամ­քի, ո­րով­հետև ե­թե բո­լո­րիս ստեղ­ծի­չը ար­ժա­նի հա­մա­րեց յու­րա­քանչ­յու­րին ա­ռան­ձին խնամք տա­նել, հա­մա­ձայն լա­վի ու բա­րու եր­կիր խո­նարհ­վել ու նրանց օ­րենք­ներ տալ, ա­պա ի՞նչ պա­տաս­խան պետք է տան հո­ղե­ղեն­ներն ու մահ­կա­նա­ցու­նե­րը, ո­րոնք նույն տե­սա­կից են, թե­պետև չեն կա­րող բախ­տով պա­տաս­խան տալ, թե ան­տե­սում են աղ­քատ­նե­րից մե­կին` հոգ չտա­նե­լով նրան օ­գու­տի հա­մար: Այս պատ­ճա­ռով էլ Աստված խո­սում է յու­րա­քանչ­յու­րին ա­սե­լով.

 

Ես եմ քո ­Տեր Աստ­վա­ծը. Ին­ձա­նից բա­ցի թող քեզ այլ աստ­ված­ներ չլի­նեն. ­Սա ցույց է տա­լիս այն, թե` ես եմ Աստ­վա­ծը և` ով­քեր բնութ­յամբ Ին­ձա­նից են` Որ­դին և ­Հո­գին. մե­կը ա­ռաջ ե­կած ծննդյամբ և մ­յու­սը բխու­մով, բնութ­յամբ ան­բա­ժա­նե­լի, ան­ժա­մա­նակ, ա­նե­ղա­նակ, ա­մեն տե­սակ գո­յութ­յուն­նե­րի հետ ան­հա­մե­մա­տե­լի ան­ձով մաս­նա­հա­տկո­րեն բա­ժան­ված և ­բո­վան­դակ բնութ­յամբ, զո­րութ­յամբ և ­կամ­քով միա­վոր­ված: Եվ այս պատ­մեց սուրբ ­Մով­սե­սը Երկ­րորդ օ­րեն­քում` ա­սե­լով. «Լսիր, Իս­րա­յել քո ­Տեր Աստ­վա­ծը մեկ է» (Բ­ օր. Զ 4), որ հաս­կա­ցավ ­Հեր­մես[3] փի­լի­սո­փան և հ­րեից այդ խոս­քե­րի զո­րութ­յու­նը տե­ղե­կաց­րեց Պտ­ղո­մեոս թա­գա­վո­րին[4]: Երբ կար­դում էի Աստ­վա­ծա­շունչ գրքի ­Յո­թա­նաս­նից թարգ­մա­նութ­յու­նը` ստու­գե­լով թարգ­մա­նիչ­նե­րի (թարգ­մա­նութ­յան) միա­բա­նութ­յու­նը` հաս­նե­լով այս տե­ղին` ­Հեր­մե­սը դա­դա­րեց­րեց կար­դա­լը և­ ա­սաց. Ի­մա­ցեք, հրեա­ներ, որ ձեր Աստ­վա­ծը ե­ռանձն­յա է և մեկ բնութ­յամբ ու զո­րութ­յամբ, ո­րով­հետև աս­վում է «­­Տեր Աստ­ված» և ­դարձ­յալ` «­­Տեր» ու վրա է բեր­վում, թե` «­­Մեկ է»: Եվ «­­Մեկ» ա­սե­լով` զերծ է պա­հում բազ­մաստ­ված մո­լո­րութ­յու­նից, ո­րի պատ­ճա­ռով հարկ է, որ մի պե­տութ­յուն, մի իշ­խա­նութ­յուն, մի ա­րար­չութ­յուն և ­մի նա­խախ­նա­մութ­յուն լի­նի, որ­պես­զի հաս­տա­տուն մնան ա­րա­րած­նե­րը, իսկ բազ­միշ­խա­նութ­յու­նը լու­ծում և­ ա­պա­կա­նում է ինչ­պես և­ ա­նիշ­խա­նութ­յու­նը, ո­րով­հետև հա­վա­սա­րա­պես ա­վեր­վում և ­քանդ­վում է թե՛ ան­թա­գա­վոր և ­թե՛ բազ­մա­թա­գա­վոր աշ­խար­հը: ­Բայց ինչ­պես ա­նա­պա­տի միտք ի­մաս­տուն Ե­վագ­րիոսն[5] է վկա­յում. մեկ ու միակ, պարզ բնութ­յուն է Աստ­ված, իսկ ա­րա­րած­ներս կցկցում­նե­րով ու բազ­մութ­յու­նից ենք (կազմ­ված), և՛ լա­վը, և՛ բա­րին, և­ ազ­նի­վը մեկ է և­ ան­լու­ծե­լի, և­ այն ա­մե­նը, որ մոտ է մե­կին ու մերձ` պար­զին` հա­ղոր­դա­կից է բա­րուն ու լա­վին, իսկ բազ­մա­թիվ լի­նե­լը տրո­հե­լի և­ ան­լու­ծե­լի է: ­Բայց ա­րա­րած­նե­րը ևս ­կա­րող են մնալ ան­մա­հութ­յան մեջ, ինչ­պես հրեշ­տակ­նե­րը, հո­գի­նե­րը և ­մարմ­նա­վոր ար­դար­նե­րից քչե­րը, ինչ­պես Ե­նով­քը և Ե­ղիան: Եվ հա­րութ­յան ժա­մին շա­տե­րը ա­պա­կան­ա­ցու մարմ­նով փոխ­վում են դեպ ա­նա­պա­կան կյանք: Այդ զո­րութ­յու­նը հրա­շա­գործ Աստ­ծունն է, որ եր­բեք չի նվա­զում, և­ ում կա­մե­նում ու պատ­շաճ հա­մա­րում (տա­լիս է): Ս­րա­նից հետո, երկ­րորդ կար­գում դնում է մյուս խոս­քը, որ ա­սում է.

 

­Քեզ մի՛ ա­րա ձե­ռա­գործ կուռ­քեր որ­ևէ բա­նի նմա­նութ­յամբ, որ վեր­ևում երկն­քում է և ­ներք­ևում Երկ­րում.

 

­Կուռ­քեր ան­վա­նում ձու­լա­ծո­նե­րը, կռա­ծո­նե­րը և­ ա­մեն տե­սակ կո­փա­ծո­նե­րը, որ ոս­կուց, ար­ծա­թից, քա­րե­րից, փայ­տից և ­կա­վից պատ­րաս­տե­ցին դ­­ևե­րի խա­բեութ­յու­նից խա­վա­րած մտքով հե­թա­նոս­նե­րը տար­բեր ու զա­նա­զան պատ­ճառ­նե­րով, ո­րով­հետև Ա­րա­րիչ Աստ­ծուց և դ­րախ­տից հե­ռա­ցած մարդ­կա­յին բնութ­յու­նը` ա­նա­ռակ կյան­քով ա­մեն տե­սակ մեղ­քի մեջ անխ­տիր կեր­պով շա­ղախ­ված, զրկվեց հոգ­ևոր գան­ձե­րից և­ աստ­վա­ծա­յին բա­րուց: Եվ այս պատ­ճա­ռով փղձկա­լով տագ­նա­պում և ­փա­փա­գում էր գտնել դեպ ա­ռա­ջին բա­րին (տա­նող) ճա­նա­պար­հը: Իսկ ճշմար­տութ­յան թշնա­մին ա­ռաջ անց­նե­լով նրանց իբրև կույ­րե­րի ա­ռաջ­նոր­դե­լով ա­ջո­ւահ­յակ` ցած գլո­րեց, ո­րով­հետև ետ նա­յե­լով դեպ վեր եր­կինք և ­դեպ ներքև եր­կիր, ուր ինչ գե­ղե­ցիկ ու պի­տա­նի էր թվում` նրանց հա­մո­զում էր այն իբրև աստ­ված պաշ­տել: Այդ պատ­ճա­ռով պաշ­տա­մուն­քի ա­ռար­կա դարձ­րին ա­րա­րած­նե­րին. ո­մանք պաշ­տե­ցին Ա­րե­գա­կին և ­Վա­հագն հոր­ջոր­ջե­ցին, ու­րիշ­ներ` Լուս­նին և Ար­տե­միս կո­չե­ցին, կե­սը` երկն­քի եր­կու կի­սագն­դե­րը, և Զր­վա­նի զա­վա­կա­ներ ան­վա­նե­ցին, մյուս­նե­րը` ամ­բողջ եր­կին­քը, և Կ­ռո­նոս ան­վա­նե­ցին, ո­մանք` աստ­ղա­բույ­լե­րը` և Զր­վա­նի որ­դի­ներ կո­չե­ցին, ո­մանք` օ­դը և Ա­դո­նիս ան­վա­նե­ցին, ո­մանք` եր­կի­րը, և ­Դե­մետր կո­չե­ցին, ո­մանք` ջու­րը, և ­Պո­սեյ­դոն ան­վա­նե­ցին, ու­րիշ­ներ` կրա­կը, և ­Հե­փես­տոս ան­վա­նե­ցին, ո­մանք մո­լո­րա­կան և­ ան­մո­լար աստ­ղե­րը, և ­զա­նա­զան անուն­նե­ր դ­րե­ցին: ­Դեռ ա­վե­լին, սրա­նով չբա­վա­րար­վե­ցին և նրանց ձե­ռա­գործ կեր­պա­րան­քը ստեղ­ծե­ցին ու նրանց երկր­պա­գե­ցին: ­Հենց այս է, ո­րից զգու­շաց­րեց` չնա­յել վեր դեպ երկինք և ­ձե­ռա­գործ աստ­ված­ներ հաս­տա­տել, և ­դեպ ներքև եր­կիր, ո­րով­հետև ա­սում է. «Չ­նա­յես և ն­մա­նութ­յուն չստեղ­ծես», ո­րի մա­սին ա­սա­ցինք, թե դա եր­կի­րը, ջու­րը, կրա­կը և­ օդն է: Իսկ ա­ռա­վել կու­րա­միտ­նե­րը, որ ա­վե­լի չար էին, գա­զան­ներ ու սո­ղուն­ներ` նույ­նիսկ ա­քիս և ­մուկ պաշ­տե­ցին, ինչ­պես պար­սիկ­նե­րը` կրակ և ­ջուր, բա­բե­լա­ցի­նե­րը` վի­շապ և­ օձ, և­ ե­գիպ­տաց­ի­նե­րը` այծ և­ ոչ­խար, ե­թով­պա­ցի­նե­րը` կա­տու և ­կո­կոր­դի­լոս: Իսկ ով­քեր չա­փա­զանց ախ­տա­վոր էին, ախ­տերն ու ցան­կութ­յուն­նե­րը աստ­վա­ծաց­րին և­ ու­րիշ­ներ` այլ կրքե­րը, և ս­տեղ­ծե­ցին նրանց պատ­կեր­նե­րը և­ երկր­պա­գե­ցին: Ու­րիշ­ներ դարձ­յալ ի­րենց սի­րե­լի­նե­րի պատ­կեր­նե­րը ստեղ­ծե­ցին, և ­ժա­մա­նակ անց տգետ­նե­րից շա­տե­րի հա­մար այն աստ­ված հա­մար­վեց և ­պաշտ­վեց, ինչ­պես ա­սում է ­Սո­ղո­մո­նը, թե` ­Տա­րա­ժամ սգով վշտա­ցած հայ­րը ստեղ­ծում է վա­ղա­մե­ռիկ որ­դու պատ­կե­րը, և­ ա­մեն օր գնում է ող­ջու­նե­լու նրան, և­ այս սո­վո­րութ­յու­նը խա­բեց այ­լոց ու պաշ­տա­մունք դար­ձավ (տե՛ս­ Ի­մաստ. ԺԴ 15)[6]: Ա­մե­նի­մաստ Աստ­ված ընտր­յալ ազ­գին զերծ է պա­հում այս ա­մե­նից, ո­րով­հետև դրանք մա­հա­բեր, վնա­սա­կար ու կոր­ծա­նա­րար էին հո­գի­նե­րի հա­մար: Ո­րի պատ­ճա­ռով ա­սում է.

 

­Քեզ հա­մար մի՛ պա­տրաս­տիր ձե­ռա­գործ կուռ­քեր. կար­ծեք ա­սում է, թե քո ձեռ­քով քեզ մահ մի պատ­ճա­ռիր, ո­րով­հետև կուռ­քե­րը մե­ռած են, և ն­րանց նման կլի­նեն նրանք, ով­քեր ստեղ­ծե­ցին նրանց, և­ ոչ թե` Ա­մե­նա­կա­լի, որ ինք­նա­բավ լի­նե­լով, կա­րիք չու­նի պա­տիվ (ստա­նալ) մարդ­կան­ցից: Եվ երրորդ պատ­վի­րանն ա­սում է.

 

­Քո ­Տեր Աստ­ծո ա­նու­նը ի­զուր մի տուր. Ա­մե­նա­պատ­շաճ ձ­­ևով կար­գո­րո­շում է Աստ­ծո գո­յութ­յու­նը` հայտ­նի դարձ­նե­լով նաև ա­նու­նը, ո­րով­հետև ա­մեն ա­ռար­կա­յի նախ էութ­յունն է (տրվում) և ­հե­տո` ա­նու­նը, և ­թե­պետ (Աստ­ծո) իս­կա­կան բնութ­յան ա­նու­նը ան­պար­փա­կե­լի և­ ան­հայտ է մեզ, բայց «Աստ­ված»-ը և «­­Տեր»-ը բա­րե­գոր­ծա­կան, պատ­ժո­ղա­կան զո­րութ­յուն­ն­ է ցույց տա­լիս, որ վա­յել չէ ի­զուր ար­տա­սա­նել, որով­հետև կա­տար­յալ մար­դուն այն է պատ­շաճ, որ ա­մեն­ևին չերդ­վի, ինչ­պես Ք­րիս­տոս ա­վան­դեց Ա­վե­տա­րա­նի կա­տար­յալ ա­շա­կերտ­նե­րին (տե՛ս Մտթ. Ե 34), որ սո­վոր էին կուռ­քե­րի անու­նով սուտ երդ­վել, հրա­մա­յեց ար­դա­րութ­յամբ երդ­վել Իր ա­նու­նով, որ­պես­զի ա­մեն տե­սակ հնար­քով զերծ մնան կուռ­քե­րին հի­շե­լուց և սր­տով ու շուր­թե­րով և­ ա­մե­նայն ին­չով կապ­վեն ճշմա­րիտ Աստ­ծո ան­վա­նը: Եվ երդ­ման տե­սակ­նե­րը ե­րեքն են. կա, որ վկա­յա­կան է կոչ­վում, երբ ա­սում են` «Աստ­ված վկա», ին­չը հույժ սոս­կա­լի և­ ա­հա­լի է` սուտ բա­նե­րի հա­մար վկա­յա­կո­չել Աստ­ծո թան­կա­գին ա­նու­նը, ինչ­պես ե­թե մե­կը երկ­րա­վոր թա­գա­վո­րի և­ իշ­խա­նի ա­նու­նը վկա­յա­կո­չի` նրա (ա­րար­քը) ան­նե­րե­լի է ու նա մա­հա­պատ­ժի ար­ժա­նի կլի­նի: Եվ երկ­րոր­դը ու­րա­ցա­կան է կոչ­վում, երբ ա­սում են` «Աստ­ծուն ու­րա­նամ թե այս­պես չէ», այս մեծ ա­նօ­րի­նութ­յուն է, ե­թե նույ­նիսկ ճշմա­րիտ բա­նե­րի հա­մար աս­վի: Եր­րոր­դը խոս­տո­վա­նա­կան է կոչ­վում, երբ ա­սում են. «Այն ճշմա­րիտ Աստ­վա­ծը», «Աստ­ծո փառ­քը», «­­Խա­չի զո­րութ­յու­նը», «Այս Ա­վե­տա­րանն ու Խա­չը». սա հարկ է քննել. (նա­յած) թե խնդի­րը որ­քան է մեծ ու վե­րա­բե­րում է ար­յան փրկութ­յանն ու ե­կե­ղե­ցու բա­րութ­յա­նը: Ե­թե նման հան­գա­մանք­ներ կան, և­ երդ­վո­ղը ի­րա­վա­ցի է ու սրտով, լեզ­վով, ձեռ­քով սուրբ է, և ­տեղն էլ` մա­քուր ու լսող­ներն էլ` ար­ժա­նա­վոր են, և (երդ­վող­նե­րը) հար­կից դրդված են գա­լիս խոս­տո­վա­նա­կան երդ­ման` այս նե­րե­լի է: ­Բայց կան ոմանք, որ ու­նայն բա­նե­րի հա­մար, ան­մա­քուր վայ­րե­րում ան­սուրբ հո­գով փուչ տե­ղը հի­շում են Աստ­ծո ա­հա­գին ա­նու­նը: Այս­պի­սի­նե­րը ե­թե չսթափ­վեն և չզղ­ջան` անն­ե­րե­լի պա­տու­հաս կկրեն դա­տար­կա­բան­նե­րից ա­վե­լի, ո­րոնց հա­մար Ք­րիս­տոս ա­սաց, թե հա­շիվ են տա­լու դա­տաս­տա­նի օ­րը: ­Դարձ­յալ վա­յել չէ Աստ­ծո ա­նու­նը տալ զգա­յա­կան կեն­դա­նի­նե­րին և­ ան­շունչ նյու­թե­րին, ինչ­պես մո­լոր­յալ, ան­միտ հե­թա­նոս­նե­րը տեր և­ աստ­ված էին դա­վա­նում սնո­տի, ո­չինչ և­ ան­զոր բա­նե­րը, ինչ­պես Ե­սա­յին է ա­սում. «Երկր­պա­գե­ցին նրանց որ ի­րենց մատ­նե­րը ստեղծ­ե­ցին» (Ե­սա­յի Բ 8), ո­րոնց հա­մար ի­րա­վա­ցիո­րեն աս­վում է, թե` «այն­պի­սի­նե­րը չեն սրբվի մեղ­քե­րից և Տե­րը նրանց սուրբ չի դարձ­նի», այ­սինքն` նրանց, իբրև ո­ղոր­մութ­յանն ան­տեղ­յակ (ա­դա­մոր­դի­ներ), չի փրկի, այլ իբրև ճշմար­տութ­յան թշնա­մի­ներ կպատ­ժի նրանց և ­կամ ինչ­պես այժմ մար­դա­պաշտ­ներն են ա­սում ա­պա­կան­ված ու մեղ­սա­սեր մարդ­կանց` (նրանց ան­վա­նե­լով) Աստ­ված, ­Տեր և Ք­րիս­տոս, թե՛ «Այ, դու, իմ Աստ­ված», ին­չը նա­մա­նա­պես մեծ ա­նօ­րե­նութ­յուն է:

 

­Չոր­րորդ պատ­վի­րանն այս է, որ ա­սում է.

 

Զ­գույշ ե­ղիր շա­բաթ օ­րը. Ս­րա պատ­ճա­ռը մեծ ու կար­ևոր է, ո­րով­հետև Աստ­ված Ինքն, ա­սում է, թե հանգս­տա­նում է յոթ­նե­րորդ օ­րը Իր բո­լոր գոր­ծե­րից, որ ա­րեց վեց օ­րում կի­րա­կիից սկսած: Եվ ինչ­պես մարդ հո­գով, մտքով և ­խոս­քով Աստ­ծո պատ­կերն է` ա­մեն տե­սակ ա­ռա­քի­նութ­յամբ, բա­րի գոր­ծե­րով ևս ­պետք է նման լի­նի իր սկզբնա­տի­պին` Աստ­ծուն: Նույն­պես և ­դու` թե աշ­խա­տե­լիս և ­թե` հանգս­տա­նա­լիս նման­վիր Ատ­ծուն. կա­տա­րե­լու օ­րը կա­տա­րիր ­Տի­րոջ նման վեց օր և ­յոթ­նե­րորդ` հանգստ­յան օ­րը հանգս­տա­ցիր: ­Բայց Աստ­ված այդ մի­նա­գամ ա­րեց, ո­րով­հետև ան­կա­րոտ բնութ­յուն է, իսկ մար­դիկ միշտ պետք է ա­նեն ո­րով­հետև կա­րի­քա­վոր և տա­ռապ­յալ են, այլ մեղ­քի հետ­ևան­քով դա­տա­պարտ­ված, ո­րի պատ­ճա­ռով ե­րե­սի քրտին­քով են ի­րենց հա­ցը ուտում: Եվ հրեա­նե­րը հա­ճախ էին կա­տա­րում շա­բաթ­վա խոր­հուր­դը` յոթ­նե­րորդ օ­րը, յոթ շա­բա­թը, յոթ ա­մի­սը, յոթ տա­րին և ­յոթ ան­գամ յոթ տա­րին, որ քա­ռա­սու­նինն է, հո­բել­յան են ան­վա­նում, որ Ա­զա­տութ­յուն է, և­ ո­րով­հետև մեղ­սա­սեր ու խստա­սիրտ էին ծա­ռա­նե­րի և­ ա­նա­սուն­նե­րի նկատ­մամբ, հար­կից դրդված Աստ­ված նրանց մեջ գթասր­տութ­յուն ա­ռա­ջաց­րեց ծա­ռա­նե­րի և­ ա­նա­սուն­նե­րի հան­դեպ (պատ­վի­րե­լով)` «թող հանգս­տա­նան քո ծա­ռան, ա­ղա­խի­նը, քո գրաստն ու եզ­նե­րը» (Բ­ օր, Ե 14), որ­պես­զի դու գո­նե շա­բաթ օ­րը դա­դա­րես մեղ­քե­րից, ո­րով­հետև օր­վա ա­նունն իսկ ­Պա­րա­պութ­յուն և Հանգս­տութ­յուն է: Եվ պատ­վի­րա­նը նրանց ան­կա­տար ման­կամ­տութ­յան հա­մար դաս­տիա­րակ էր: Իսկ երբ Ք­րիս­տոս եկավ կա­տա­րե­լու օ­րենք­նե­րը և­ ի­րա­կա­նաց­նե­լու Ա­վե­տա­րա­նի ու­սու­ցու­մը, ­Վար­դա­պե­տը բա­րի գոր­ծե­րով լու­ծա­րեց շա­բա­թը, ինչ­պես և­ իր ­Հայ­րը, որ մշտա­պես հակ­ված էր դեպ բա­րին և ­մեզ էլ նույն էր հա­րա­մա­յում. «­­Կա­տար­յալ ե­ղեք ինչ­պես ձեր երկ­նա­վոր հայրն է կա­տար­յալ» (Մտթ. Ե 48): Այդ պատ­ճա­ռով զանց առ­նե­լով հրեա­կան (օ­րեն­քը) յոթ­նե­րորդ օր­վա պա­տի­վը տա­լիս ենք սուրբ նա­հա­տակ­նե­րի հի­շա­տա­կին` այդ օ­րը կա­տա­րե­լով (նրանց տո­նը), նաև` նի­կիա­կան սահ­մա­նադ­րութ­յան, ո­րով­հետև նրանք բազ­մարդ­յուն աշ­խա­տան­քով և­ ի­րենց ար­յամբ հան­դար­տեց­րին Աստ­ծո կամ­քը (օր­վա) շա­բաթ (հան­դար­տութ­յուն, հանգս­տութ­յուն) ա­նու­նով, քան­զի (նրանք) ան­բա­ժա­նե­լի են Տի­րո­ջից ինչ­պես շա­բա­թը` կի­րա­կիից: Իսկ կի­րա­կի օ­րը ա­զատ ենք մնում աշ­խա­տան­քա­յին գոր­ծե­րից, ո­րով­հետև այն ա­րար­չութ­յան անդ­րա­նիկն ու սկիզբն է, որ ըն­դու­նեց Ք­րիս­տո­սի հա­րութ­յու­նը և ն­մա­նա­պես նրա­նում է ա­վանդ­վե­լով պահ­վում բո­լո­րի հա­րութ­յու­նը, որ լինե­լու է աշ­խար­հի վախ­ճա­նին: Ք­րիս­տո­յա­նե­րը պատ­վեր ունեն այդ օ­րը զերծ մնալ մարմ­նա­կան հոգ­սե­րից և ­հի­շել ի­րենց սխալ­նե­րը, որ գոր­ծել են վեց օ­րե­րում և­ այն­ մաք­րել խոս­տո­վա­նութ­յամբ, զգու­շութ­յամբ, երկ­յու­ղով ի­մաս­տա­նալ ա­ռա­ջի­կա օ­րե­րին և ­սուրբ խորհր­դով հա­ղորդ­վել աստ­վա­ծա­յին փառ­քին: ­Հին­գե­րորդ պատ­վի­րանն ա­սում է.

 

Պատ­վիր քո հորն ու մո­րը. ­Սա եր­կու հնգյակ­նե­րի մեջ­տե­ղում է. ա­ռա­ջի­նի, որ կոչ­վում է տե­րու­նա­կան և հ­րա­մա­յա­կան և­ երկ­րոր­դի, որ կոչ­վում է մարդ­կա­յին և հ­րա­ժա­րա­կան: Եվ այս հի­րա­վի որ այս­պես է, ո­րով­հետև հայրն ու մայ­րը մի­ջին են ու ծնո­ղութ­յամբ նման ան­մահ Աստ­ծուն և­ այս մահ­կա­նա­ցու աշ­խար­հին, ո­րո­հետև սրբո­րեն և­ ան­մարմ­նա­պես ծնելն ու ան­գո­յութ­յո­նից գո­յութ­յան բե­րե­լը միայն Աստ­ծուն է պատ­կա­նում. և ն­մա­նութ­յունն ու պատ­կերն են այս տե­սա­նե­լի աշ­խար­հի նրա­նով, որ ա­պա­կա­նա­ցու և­ ախ­տա­կից են: Այս պատ­ճա­ռով աստ­վա­ծա­սեր­նե­րին հարկ է ծնո­ղա­սեր լի­նել, և սա լոկ ե­րախ­տիք կամ շնորհ չէ, այլ հա­տու­ցումն է պարտ­քի և­ այն­պի­սի երախ­տի­քի, որ ինչ ջանք էլ որ թա­փեն չեն կա­րող հա­վա­սա­րա­պես փոխ­հա­տու­ցել, և [միշտ] մի բա­նով ետ են մնում, քան­զի ին­չպես կա­րող են նրանց ծնել, և­ այն բո­լո­րը, ինչ ու­նեն, նրան­ցից է, ո­րո­հետև, ինչ­պես ա­սում են, ծնող­նե­րը տե­սա­նե­լի աստ­ված­ներն են: Ա­ներ­ևույթ Աստ­ված [ծնողն է] բո­վան­դակ աշ­խար­հի, իսկ ծնող­նե­րը` ի­րենց ծնունդ­նե­րի` ի հա­ճութ­յուն Ա­րար­չի բա­րե­հաճ կամ­քի` դառ­նա­լով Ն­րա պատ­կերն [հան­դի­սա­ցող] մարդ­կա­յին ցե­ղի աճ­ման մի­ջո­ցը: ­Նաև գառ­նե­րը, հոր­թե­րը, կոր­յուն­նե­րը և ­բո­լոր կեն­դա­նի­նե­րի ձա­գե­րը բնա­կան գու­թով փար­ված են ի­րենց մայ­րե­րին, բո­լոր թռչուն­նե­րի ձա­գե­րը ևս, մա­նա­վանդ ա­րա­գիլ­նե­րի, ինչ­պես ա­սում են, նրանք ծե­րա­ցած ծնող­նե­րին հան­դար­տութ­յամբ շրջեց­նում են` օգ­նե­լով թ­­ևե­րին` այս­տեղ այն­տեղ են տա­նում, իսկ շատ տկար­նե­րին կե­րակ­րում են ի­րենց որ­սից` նստեց­նե­լով բնի մեջ, ինչ­պես ի­րենք իսկ պետք է վա­յե­լեն ի­րենց տկա­րութ­յան ժա­մա­նակ [ի տրի­տուր] ծնո­ղա­կան խնամ­քի[7]: Եվ վատ­թա­րա­գույն բանն է ան­բան ա­նա­սուն­նե­րից և­ ան­գութ թռչուն­նե­րից ա­վե­լի ե­րախ­տա­մոռ գտնվել ծնող­նե­րի հան­դեպ: ­Բայց այս պատ­վի­րա­նը չի [թողն­վում] ա­ռանց խոստ­ման ու բա­րի ա­վե­տի­սի. այլև` հույժ շա­հա­վետ վար­ձի, ինչ­պես ա­սում է. որ­պես­զի բա­րի լի­նի քեզ և­ եր­կա­րակ­յաց լի­նես երկ­րի վրա: Ինչ­պես աստ­վա­ծըն­կալ ­Պո­ղոսն է նո­րա­դարձ­նե­րին այս ա­ռա­քի­նութ­յան մեջ հոր­դո­րե­լով տվյալ խոս­տու­մը հի­շում` ա­սե­լով, «Պատ­վիր քո հորն ու մո­րը, որ­պես­զի բա­րի լի­նի քեզ» (Ե­փես. Զ 3): ­Սա բա­րի լու­րի ա­ռա­ջին պատ­վի­րանն է, որ թե­պետև հին­գե­րորդն է, բայց պատ­վի­րան­նե­րից ա­ռա­ջինն է, որ խոս­տում ու­նի, ո­րով­հետև ­Տաս­նա­բան­յա­յի մյուս խոս­քե­րը կա­տա­րող­նե­րի հա­մար խոստ­ման ա­վե­տիս չու­նեն, բայց միայն այս, որ ծնող­նե­րին պատ­վե­լու հա­մար է: Արդ, հա­մա­ռոտ տե­սա­կան մեկ­նութ­յամբ ա­վար­տե­լով [­­Տաս­նա­բան­յա­յի] աստ­վա­ծա­յին և ն­վի­րա­կան ա­ռա­ջին հնգյա­կը, գանք երկ­րորդ [հնգյա­կին], որ հոր­դո­րա­կան է մարդ­կանց [հա­մար] և­ օ­ժան­դա­կում է [մար­դու] ըն­կած բնութ­յա­նը, որ ա­սում է.

 

­Մի սպա­նիր, մի՛ շնա­ցիր, մի՛ գո­ղա­ցիր, սուտ մի՛ վկա­յիր, մի՛ ցան­կա­ցիր. մեծ ի­մաս­տա­սեր ­Փի­լո­նը նախ շնութ­յունն է դնում, հե­տո` սպա­նութ­յու­նը, բայց ­Մով­սե­սի գրքի բնագ­րում սկզբից «մի՛ սպա­նիր»-ն­ է դրված, որ հար­մար և Ա­րար­չի իմաս­տութ­յամբ ա­ռա­վել պատ­շաճ է, ո­րով­հետև նախ Ա­բե­լի հան­դեպ ­Կա­յե­նի կա­տա­րած սպա­նութ­յու­նից է սկսվում և ­հե­տո, շատ ժա­մա­նակ անց ­Սե­թի որ­դի­նե­րի շնութ­յունն է: Այս պատ­ճա­ռով պատ­վի­րա­նի բժիշ­կը, ել­նե­լով մեր կորստ­յան փաս­տից, սպա­նութ­յու­նից խոր­շում է իբրև ա­ռա­ջին ախ­տից, ո­րով սա­տա­նան ա­վե­լի զայ­րաց­րեց Աստ­ծուն և ­շար­ժեց նրա բար­կութ­յու­նը ­Կա­յե­նի տան նկատ­մամբ մինչև որ նրա հի­շա­տա­կը ոչն­չաց­րեց կորստ­յան ջրհե­ղե­ղով: Եվ դրա­նից հե­տո ­Նո­յին և ն­րա որ­դի­նե­րին պատ­վի­րեց մար­դու ար­յուն չթա­փել, ապա թե ոչ` ա­սում է. «Ես վրեժխն­դիր եմ» (Բ­ օր. ԺԸ 19), ո­րով­հետև երկ­րի վրա մար­դուն ա­րա­րե­ցի Աստ­ծո պատ­կե­րով, ո­րի պատ­ճա­ռով եղ­բո­րից պի­տի պա­հան­ջեմ մար­դու թա­փած ար­յու­նը և ­բո­լոր գա­զան­նե­րից պի­տի պա­հան­ջեմ մար­դու ար­յու­նը: «Եղ­բո­րից» ա­սե­լով ցույց է տա­լիս, նույն բնութ­յու­նը և ­նույն Աստ­ծո գոր­ծը, իսկ քրիս­տոն­յա­նե­րը` ա­ռա­վել ևս, որ Ք­րիս­տո­սի մար­մինն են և ­մեկ մայր ու­նեն (մկրտութ­յան) ա­վա­զա­նը, մեկ կե­րա­կուր` ­Տի­րոջ մար­մի­նը և ­մեկ խրա­տող` Ա­վե­տա­րա­նը, և հ­րա­վիր­ված են (ի պա­տաս­խան) նույն հույ­սի կո­չին և պար­տա­վոր են մեռ­նել միմ­յանց հա­մար, հա­մա­ձայն Ք­րիս­տո­սի օ­րի­նա­կի: Ուս­տի ով կա­մո­վին պատ­ճառ է դառ­նում քրիս­տոն­յա­յի մահ­վան` մարմ­նա­կից և ­հա­ղոր­դա­կից է Ք­րիս­տո­սին խա­չող­նե­րին, ե­թե ըստ ար­ժան­վույն չա­պաշ­խար­հի, ո­րի հա­մար հին [ի­մաս­տա­սեր­նե­րից] մեկն ա­սում է. Ա­հա մենք պա­հա­րա­նի նման ենք և­ ա­րար­չա­կան կա­պի­չը մեր վրա է, և ­հար­կա­վոր չէ կա­պիչն ու զմուռ­սը եղ­ծել, ո­րով­հետև սպա­նելն ու պա­տա­ռո­տե­լը ձկնե­րի ու գա­զան­նե­րի գործն է, երբ մանր­նե­րը կե­րա­կուր են դառ­նում մե­ծե­րին ու ան­հագ­նե­րին: ­Մինչ­դեռ Տիրոջ հրա­մա­նով մարդ­կանց թույ­լատր­ված է ոչ­խար­ներ ու ար­ջառ­ներ մոր­թել և­ այլ կեն­դա­նի­ներ թռչյուն­նե­րից, ե­րե­նե­րից: Իսկ մար­դու սպա­նութ­յու­նը ան­չափ ա­տե­լի և­ ան­նե­րե­լի է Աստ­ծուն, մինչ­դեռ ա­կա­մա սպա­նութ­յան հա­մար, որ լի­նում է օ­տար թշնա­մի­նե­րի հան­դեպ, կա­նոն­նե­րով սահ­ման­ված է ապաշ­խար­հութ­յուն: Ո­րի պատ­ճա­ռով (խոսքն ուղ­ղե­լով) խա­կա­սիրտ հրեա­նե­րին, սպա­նութ­յունն ար­գե­լում է մահ­վան սպառ­նա­լի­քով: ­Կա նաև մի սպա­նութ­յուն, երբ մեղ­քով սպա­նում ենք մեր հո­գի­նե­րը, ինչ­պես և գր­ված է, թե, «Ա­մեն ոք, ով մեղք է գոր­ծում` կմեռ­նի»:

 

Յոթ­նե­րորդ պատ­վի­րա­նը, որ երկ­րորդ հնգյա­կինն է, ասում է.

 

­Մի՛ շնա­ցիր. ­Սա սկսվեց ջրհե­ղե­ղից ա­ռաջ ­Սե­թի որ­դի­նե­րից, ով­քեր շնութ­յամբ մտան ­Կա­յե­նի դուստ­րե­րի մոտ ու դրժե­ցին Աստ­ծո ուխ­տը, որ հաս­տատ­ված էր ­Կա­յե­նի և ­Սե­թի տան միջև` ի­րար հետ չխառ­նակ­վել խնա­մութ­յամբ, ո­րով­հետև ­Կա­յե­նի թոռ­նե­րը` տղա­մար­դիք սա­տա­նա­յի ուս­մուն­քով գտան գու­սա­նութ­յու­նը և ­կա­նայք` սյուր­ման և շ­պա­րը, շար­ժե­ցին աստ­վա­ծա­սեր մարդ­կանց ցան­կութ­յան գրգի­ռը, ո­րից, այն է` շնութ­յան ախ­տից և ­շա­տա­ցավ սպա­նութ­յու­նը, ո­րի մա­սին սուրբ Եփ­րեմն ա­սում է, թե քսա­նի­ց­ ա­վե­լի տղա­մարդ կապ­վում էր մի կնոջ հետ, ո­րից գար­շեց Աստ­ված և զզ­վե­լով ա­սաց. «Իմ հո­գին այլևս չի մնա­լու մարդ­կաց մեջ դրանց ախտ և ­մար­մին լի­նե­լու պատ­ճա­ռով» (Ծնդ. Զ 3)[8]: Այս եր­կու չա­րի­քի` սպա­նութ­յան և շ­նութ­յան պատ­ճա­ռով ջրհե­ղե­ղով ջնջվե­ցին ոչ միայն մար­դիկ, այլև` բո­լոր կեն­դա­նի­նե­րը, բա­ցի նրան­ցից, որ իբրև աշ­խար­հի սերմ Ա­րար­չի ո­ղոր­մութ­յամբ պահ­պան­վե­ցին տա­պա­նի մի­ջո­ցով: ­Բայց հե­տո երբ մար­դիկ բազ­մա­ցան դարձ­յալ եր­ևաց չա­րը Ե­սա­վի, ­Ռու­բե­նի, ­Հով­նա­թա­նի և ­շա­տե­րի մեջ ու դեռ եր­ևում է ախ­տա­սեր, տռփոտ և­ ան­զուսպ մարդ­կանց մեջ, ո­րոնց մա­սին խո­սե­լով սուրբ Ե­րե­միա մար­գա­րեն ոչ միայն շներ, այլ նաև ի­գա­մոլ ձիեր, տղմա­սեր խո­զեր է ան­վա­նում այդ­պի­սի­նե­րին, ով­քեր կին ու­նեն, բայց չեն գո­հա­նում դրա­նով, դրանց հի­րա­վի որ շուն պետք է ան­վա­նել, ո­րով­հետև ան­զույգ լի­նե­լը հա­տուկ է շնե­րին ու պոռ­նիկ­նե­րին, ով­քեր չու­նեն օ­րի­նա­վոր ա­մու­սին­ներ, այլ բո­զե­րին ի­րենց տներն են բե­րում կամ գնում բո­զե­րի մոտ, կամ էլ խա­բում են պար­կեշտ կա­նանց ու խաբ­վում ան­սուրբ կա­նան­ցից: Այս խոս­քե­րը հա­վա­սա­րա­պես վե­րա­բե­րում են տղա­մարդ­կանց և ­կա­նանց, ո­րի մա­սին սուրբ ­Պո­ղոսն ա­սում է. «­­Մի խաբ­վեք այն խոս­քե­րով, որ ա­սում են, թե Աստ­ված ո­ղոր­մած ու նե­րող է, ո­րով­հոտև սպա­նող­նե­րը, շնե­րը և ­պոռ­նիկ­նե­րը Աստ­ծո ար­քա­յութ­յու­նը չեն ժա­ռան­գե­լու». (Հմմտ. Եբր. ԺԳ 4 ­Գա­ղատ. Ե 21): Այս պատ­ճա­ռով ար­վա­մոլ­նե­րի և­ ա­նաս­նա­մոլ­նե­րի չա­րա­գոր­ծութ­յու­նը, ինչ հարկ ա­սե­լու, մա­հա­ցու մեղք է, ո­րով ­Սո­դո­մի, ­Գո­մո­րի և­ Ե­րի­քո­վի պա­տիժ­նե­րը ցույց են տա­լիս չա­րի­քի մե­ծութ­յու­նը: Տե­րը Ա­վե­տա­րա­նով կտրեց սպա­նութ­յան և շ­նութ­յան ար­մատն ա­սե­լով. «Ով ան­տե­ղի բար­կա­նա եղ­բոր վրա` գե­հե­նով կհա­տու­ցի, և­ ով կնոջ նա­յի ցան­կութ­յան հա­մար` շնա­ցավ սրտում» (Մտթ. Ե 22, 27): Եվ արդ, ե­թե բար­կա­նա­լը տա­նում է գե­հեն, իսկ նա­յե­լը` շնա­նալ է, ա­պա ի՜նչ­ են կրե­լու սպա­նողն ու շնա­ցո­ղը:

 

­Սա ա­ռա­ջի­նից հաշ­ված ու­թե­րորդ և­ երկ­րորդ հնգյա­կի եր­րորդ պատ­վի­րանն է, որ ա­սում է. ­Մի՛ գո­ղա­ցիր, ո­րի մա­սին սրբե­րից մեկն ա­սում է, թե գո­ղը բո­լո­րի թշնա­մին է,ո­րով­հետև նրա կամքն այն է, որ բո­լո­րից գո­ղա­նա, բայց տկա­րութ­յու­նը խոչն­դո­տում է, և ­նա որ­քան կա­րող է չի խնա­յում և­ ոչ մե­կին: Եվ սա նրա­նով է հայտ­նի, որ գո­ղե­րից նրանք, ով­քեր կա­րո­ղութ­յուն ա­ռան, գա­վառ­ներ, քա­ղա­ներ ու բեր­դեր գո­ղա­ցան: Այս պատ­ճա­ռով հարկ է մա­նուկ հա­սա­կից կրթել ե­րե­խա­նե­րին` չսո­վո­րել փոքր գո­ղութ­յուն­ներ, որ­պես­զի ( հե­տո) չձեռ­նար­կեն մե­ծե­րը և­ անձ­նա­պարտ չլի­նեն Աստ­ծուն, մարդ­կանց և­ ար­ժա­նի չլի­նեն երկ­րորդ մահ­վա­նը, ո­րով­հետև հրա­մայ­վեց ե­րե­սի քրտին­քով հաց ու­տել և ­մեր վաս­տա­կով շո­րեր հագ­նել և­ ոչ թե ա­պա­կա­նող մկնե­րի ու պատ ծա­կող վայ­րե­նի գա­զան­նե­րի նման գո­ղութ­յամբ ու­րիշ­նե­րին թա­լա­նել: Եվ մեր կեն­սա­տու ­Տե­րը հրա­մա­յեց բաճ­կոն տալ նրան, ով խնդրում­ է ձեր շորե­րը ու ե­թե մե­կը քեզ հար­կադ­րի գնալ մեկ մղոն` նրա հետ եր­կուսն էլ գնալ և ­բո­լո­րո­վին հա­կա­ռակ չլի­նել չա­րին (Մտթ. Ե 40, 41, 39): Ա­պա ի՞նչ պա­տաս­խան պի­տի տանք, երբ չա­րի­քի պատ­ճառ ենք դառ­նում շա­տե­րի հա­մար` թա­լա­նե­լով ու­րիշ­նե­րին, բայց ե­թե Ք­րիս­տո­սի ա­շա­կեր­տը լի­նենք` Ն­րա խրատ­նե­րը կկա­տա­րենք և ­մար­գա­րեի ե­րա­նութ­յու­նը մեզ վրա կտա­րա­ծենք, որ ա­սում է. «­­Դու քո ձեռ­քի վաս­տա­կը պի­տի ու­տես. ե­րա­նի՜ քեզ, դա լավ պի­տի լի­նի քեզ հա­մար» (Սղմ. ՃԻԷ 2), այլև մե­րը տա­րա­ծել ու տալ աղ­քատ­նե­րին,որ­պես­զի մեր ար­դա­րութ­յու­նը հա­վիտ­յան մնա` ջանք թա­փե­լով և­ օ­րու­գի­շեր կա­տա­րե­լով ա­ռա­քե­լա­կան խրա­տը` աշ­խա­տել մե­կին չլի­նել ծան­րութ­յուն, այլ տալ նրանց, ով­քեր կա­րիք ու­նեն ա­ռա­տութ­յամբ սեր­մա­նե­լու, որ­պես­զի հունձ­քի ժա­մա­նակ ա­ռանց հու­սա­խաբ լի­նե­լու հա­վի­տե­նա­կան կյանք հա­վա­քենք` (ար­դեն) այս­տեղ ստա­նա­լով հար­յու­րա­պա­տիկ շնորհ և­ օրհ­նութ­յուն:

 

­Սա [ա­ռա­ջի­նից հաշ­ված] ին­նե­րորդ և­ երկ­րորդ հնգյա­կի չոր­րորդ խրատն է, որ ա­սում է. ­Սուտ մի՛ վկա­յիր, ին­չը մեծ ա­նօ­րի­նութ­յուն է նախ և­ ա­ռաջ ճշմար­տութ­յան [նկատ­մամբ], որ Աստ­ծո ա­նունն ու զարդն է բո­լոր ի­րե­րի, շի­նութ­յու­նը ամ­բողջ աշ­խար­հի: ­Սուտ վկան ա­վե­րող է, ո­րով­հետև վկա­յում է մի բա­նի հա­մար, որ ոչ տե­սել, ոչ էլ ի­մա­ցել է: ­Նաև ո­րով­հետև այ­լոց մեղ­քին է հա­ղոր­դա­կից լի­նում ու վա­վե­րաց­նում այն` նրանց հաս­տա­տե­լով չա­րի­քի մեջ, որ գոր­ծե­ցին, և ­հա­մա­ձայն ­Տի­րոջ վճռի նրանք դառ­նում են սա­տա­նա­յի բնա­կա­րան. «Երբ նա սուտ խո­սի` ինքն ի­րե­նից է խո­սում» (­­Հովհ. Ը 44) ո­րով­հետև ճշմար­տութ­յու­նը Աստ­ծունն է, իսկ սու­տը` սա­տա­նա­յի­նը. «ինքն ի­րե­նից»-ը այն է, թե սու­տը ի­մը չէ, այլ սա­տա­նա­յինն է այն «գան­ձը», ո­րով խա­բեց նա­խա­մայր Ե­վա­յին ու նրա բո­լոր ծնունդ­նե­րին, ո­րոնց որ կա­րո­ղա­ցավ: Այդ պատ­ճա­ռով էլ ասում է. «­­Սուտ է նաև նրա հայ­րը», ո­չով­հետև ինքն է ծնողն ու սկիզ­բը ստութ­յան, և­ ա­մեն սուտ վկա մաս­նա­կից է նրա կամ­քին ու ե­թե չզղջա` տանջ­վե­լու է, ո­րով­հետև ա­սում է. «­­Տե­րը կորստ­յան է մատ­նում նրանց, ով­քեր սուտ են խո­սում» (Սղմ­ Ե 7), քան­զի ա­մեն ճշմար­տա­խոս բե­րան ճշմար­տութ­յան հո­գու դուռն է և­ ա­մեն սուտ շրթունք` դ­­ևե­րի ու դժող­քի մուտ­քը:

 

­Բայց մենք մեր բե­րա­նը բա­ցենք Աստ­ծո խոս­քի ճմար­տա­խո­սութ­յամբ, որ­պես­զի առ­նենք [Ս.] ­Հո­գին և չ­կոր­զենք մա­հը` մեր շուր­թե­րի վրա իբրև պա­հա­պան և­ ա­մուր դուռ դնե­լով Աստ­ծո երկ­յու­ղը, որ­պես­զի մեր սրտե­րը չխո­տոր­վեն ­Տի­րո­ջից` չվարժ­վե­լով ճշմա­րիտ խոս­քին, այլ նա­խակրթ­վում ստութ­յան մեջ, որ սուտ վկա­յութ­յունն է, քան­զի ա­սում է. «­­Քո խոս­քե­րով պի­տի ար­դա­րա­նաս և ­քո խոս­քե­րով պետք է պար­տա­վոր­վես» (Մտթ. ԺԲ 37):

 

­Տաս­նե­րորդ խոս­քը Աստ­ծունն է, որ երկ­րորդ հնգյա­կի ավար­տն­ է:

 

­Մի՛ ցան­կա­ցիր: ­Մա­նա­վանդ սա պատ­շաճ ու հան­ճա­րե­ղո­րեն է աս­ված, ո­րով­հետև տաս­նե­րորդ պատ­վի­րա­նի վախ­ճա­նին ու ա­վար­տին աստ­վա­ծա­վա­յել «­­Մի՛ ցան­կա­ցիր»-ը դրեց, որ սկիզբն ու աղբ­յուրն է բո­լոր մեղ­քե­րի, քան­զի անհ­նար է մե­կին ա­ռանց ցան­կութ­յան կա­մա­վոր մեղ­քե­րի գոր­ծել` թե՛ շնութ­յուն, թե՛ սպա­նութ­յուն, թե՛ գո­ղութ­յուն, և ­թե ա­մեն տե­սակ մարմ­նա­կան հան­ցանք, նաև հո­գե­կան նա­խանձ, հպար­տութ­յուն, չկա­մութ­յուն, չա­րակ­նութ­յուն, հայ­հո­յանք, բամ­բա­սանք, բան­սար­կութ­յուն և ս­րանց նման բա­ներ. այս բո­լո­րի առաջ­նոր­դը ցան­կութ­յունն է: Այս պատ­ճա­ռով Աստ­ված կա­մե­նա­լով կար­ճել ա­մեն տե­սակ չար­յաց ար­մա­տը, ա­սում է. ­Մի՛ ցան­կա­ցիր` ի­մա­նա­լով, որ ցան­կութ­յու­նը վնա­սա­կար դա­վա­դիր, դա­ժան և­ ա­մեն ինչ հաղ­թող բան է: Ն­րա զո­րութ­յու­նից չի կա­րող զերծ մնալ և­ ոչ ոք, ով մաս­նիկ ու­նի կեն­դա­նա­կան շնչի` թե՛ երկ­րա­յին, թե՛ ջրա­յին և ­թե՛ օ­դա­յին կեն­դա­նի­նե­րը, նույ­նիսկ սո­ղուն­նե­րը, շնչա­բույս բան­ջա­րե­ղե­նը, ո­րով­հետև նրանք իսկ ցան­կա­նում են ի­րենց անհ­րա­ժեշտ հյու­թը, տար­րե­րի հա­մա­մասն բա­րե­խառ­նութ­յու­նը: Եվ ե­թե դա մյուս կեն­դան­նե­րի բնութ­յան կա­րիքն ու գո­յութ­յան պատ­ճառն է` նրանց ա­վել­ցու­կը մուտք գոր­ծե­լով մեր` մարդ­կանց մեջ ախտ ու մեղք է հոր­ջորջ­վում և [դառ­նում] պատ­ճառ հո­գե­կան մահ­վան, ո­րով­հետև մեր մեջ ևս, քա­նի դեռ ցան­կութ­յու­նը չի հիվան­դա­ցել` կե­ցութ­յան պատ­ճառ է, ան­պար­սա­վե­լի, որ բնա­կան է, ինչ­պես կե­րա­կուր, շոր, ար­թուն լի­նե­լուց ու աշ­խա­տե­լուց հե­տո քնել ու հանգս­տա­նալ ցան­կա­նալն է, ինչն ան­մե­ղադ­րե­լի է, որ ու­ներ նաև մեր ­Տեր Ք­րիս­տոս, որ ա­սում էր աշա­կերտ­նե­րին. «­­Ցան­կա­նա­լով ցան­կա­ցա ձեզ հետ ու­տել զա­տի­կը» (­­Ղուկ. ԻԲ 15): ­Սա­կայն [ցան­կութ­յուն է] նաև ­Խոս­քով ա­ռաջ­նորդ­վե­լով Աստ­ծուն և­ աստ­վա­ծա­յին ի­մա­նա­լի կե­րա­կու­րին ա­մե­նա­սուրբ, սնու­ցո­ղա­կան ըմ­պե­լի­քին փա­փա­գե­լը: Բա­նա­կան, մ­­տա­վոր, Աստ­ծո պատ­կե­րը և Ք­րիս­տո­սի ան­դա­մը լի­նե­լով մեզ ևս ­վա­յել է նրանց նման­վել, ու եր­բեք նրան­ցից ավե­լի վատ չգտնվել` ան­բա­նութ­յամբ, ա­նաս­նա­կան ախ­տով: Ըստ ո­րում և­ ար­գե­լում է խո­տե­լի ցան­կութ­յուն­նե­րը` ա­սե­լով մեզ.

 

­Մի ցան­կա­ցիր քո ըն­կե­րոջ կնո­ջը, ոչ էլ նրա այ­գին և­ ա­մե­նը, ինչ քո­նը չէ: Այս պատ­ճա­ռով Ք­րիս­տոս խրա­տում է մեզ ասե­լով. «­­Ձեր գո­տի­նե­րը թող պնդված լի­նեն մեջք­նե­րիդ» (Ղուկ. ԺԲ 35), այ­սինքն` ա­սում է` ե­րի­կամ­նե­րի, այն է` բա­նա­կան հո­գու վրա կա­պեք գո­տին [ե­րի­կամ­նե­րի], որ ցան­կութ­յան տեղն է, որ­պես­զի շրջվի դեպ վեր առ Աստ­ված երկ­նա­յին ան­ճա­ռե­լի հոգ­ևոր բա­րիք­նե­րը, հա­մա­ձայն հրա­յին բնութ­յան, որ մշտա­պես մի­տում է դեպ վեր, ո­րով­հետև ցան­կութ­յու­նը տաք է, ըստ այնմ և­ ո­րոշ աշ­խար­հա­կան [մտա­ծող­ներ] այն հուր են ան­վա­նում: Եվ իր բնութ­յունն այն է, որ խոս­քի թ­­ևով վեր է ըն­թա­նում և­ ոչ թե նյու­թա­կան բա­նե­րի պես ներքև թափ­վում, ինչ­պես ­Սո­դո­մի օ­տար կրա­կը, որ բնութ­յանն հա­կա­ռակ վե­րից վար էր թափ­վում իբրև անձր­ևի ջրի կա­թիլ­ներ և ձ­յու­նով փրփրած թանձր օդ, որ ձյու­նա­բեր ե­ղա­նա­կին մաս­նատ­վե­լով թերթ թերթ իջ­նում է երկն­քից, ո­րով­հետև սո­դո­մա­ցի­նե­րը է­գե­րի բնա­կան պետ­քե­րի հան­դեպ ցան­կութ­յան բնա­կան շար­ժու­մը, հա­կա­ռակ ա­րար­չա­դիր մեր բնութ­յան, շե­ղե­ցին դեպ անբ­նա­կա­նը: Այդ պատ­ճա­ռով ­Դա­տա­վո­րը օ­տար պատ­ժով էր դա­տում նրանց` ծծում­բի վե­րա­ծե­լով ցո­րե­նա­բեր, գի­նե­բուխ, մրգա­բեր օ­դը և ­ռուն­գե­րի շնչա­ռութ­յու­նը հան­դար­տեց­նող ցո­ղա­բեր, կեն­դա­նա­րար օ­դը դարձ­րեց բոր­բոք­ված կրա­կի բո­ցեր և ­խեղ­դող մա­հաս­պան հեղ­ձու­կի, ո­րից խրատ­վե­լով զգու­շա­նանք մեր բնութ­յան կար­գին և ք­րիս­տո­սա­դիր օ­րենք­նե­րին, որոնք ե­կան Իս­րա­յե­լի ­Նոր օ­րենք­նե­րով լրաց­նե­լու հին ստվե­րի թե­րին[9]. մենք, որ նրա ան­դամն ենք և ն­րա մարմ­նի մար­մի­նը ու նրա ոսկ­րի ոս­կո­րը միա­ցած ա­հա­լի Գլ­խին (տե՛ս­ Ե­փես. Ե 30), որ մեր օ­րենքն ու կեն­դա­նութ­յան սահ­մանն է` նստած Ծ­նո­ղի աջ կող­մը, որ իբրև նա­խա­կա­րա­պետ գնա­ցել է մեզ հա­մար պատ­րաս­տե­լու ան­ա­պա­կան փառ­քի ճոխ սե­ղա­նը, ո­րի մա­սին է խոր­հել տա­լիս սքան­չե­լի ­Պո­ղո­սը` ա­սե­լով. «­­Վե­րին բա­նե­րի մա­սին խոր­հեք, ուր Ք­րիս­տոս նստած է Աստ­ծո աջ կող­մում» (­­Կո­ղոս. Գ 2):

 

­Բայց պետք է ի­մա­նալ, որ ­Տասն պատ­վի­րա­նը իբրև ընդ­հա­նուր, բո­լոր տե­սակ­նե­րի և ­մաս­նա­կի պատ­վի­րան­նե­րի բո­վան­դա­կի­չը, հա­վա­քիչն ու ի­մի բե­րողն է, որ ամ­բար­ված գտնվում են բո­լոր աստ­վա­ծա­շունչ գրքե­րում: Ա­ռա­ջի­նը, որ ասում է. Ես եմ քո ­Տեր Աստ­վա­ծը. ­Տե­րը ­Հայրն է Աստ­վա­ծը` Որ­դին: Եվ [այն խոսքն, որ] ա­սում է, թե` ­Թող քեզ այլ Աստ­ված չլի­նի` ­Սուրբ ­Հո­գին է. ե­րեք ան­ձեր փա­ռա­վոր­ված մեկ բնութ­յան և­ իշ­խա­նութ­յան մեջ.

 

Երկ­րոր­դը, որ ա­սում է, թե` ­Քեզ հա­մար մի՛ պատ­րաս­տիր ձե­ռա­գործ կուռ­քեր` կար­գադ­րում է մեզ հե­ռու մնալ չար բա­նե­րից, ո­րոնք ձեռ­քով են ստեղծ­վում և ­հաս­տատ­վում տ­­ևա­կան սի­րով, [մար­դուն] կապ­վում ա­ռանց տրոհ­վե­լու իբրև մի պաշ­տե­լի գործ, ինչ­պես ոս­կու, ար­ծա­թի հան­դեպ սե­րը [բա­ներ], ո­րոնք ձեռ­քով են ստեղծ­վում և ­պահ­վում իբրև մնա­յուն ու սե­փա­կան, և ­կա­մե­նում ենք ու­րիշ­նե­րի­նը ևս ­մե­րը դարձ­նել: Եվ սա կռա­պաշ­տութ­յուն է հա­մար­վում, ինչ­պես ա­սում է առաք­յա­լը. «Ա­գա­հութ­յու­նը, որ կռա­պաշ­տութ­յուն է» (­­Կո­ղոս. Գ 5):

 

Իսկ եր­րոր­դը ա­սում է. ­Քո ­Տեր Աստ­ծո ա­նու­նը ի­զուր մի տուր. մեզ սո­վո­րեց­նում է ա­մեն­ևին չերդ­վել, ո­րով­հետև զուր և­ ու­նայն են այս [աշ­խար­հի] բա­նե­րը: Ս­րանց պատ­ճա­ռով վա­յել չէ եր­դու­մով տալ Աստ­ծո ա­հա­գին ա­նու­նը:

 

Եվ չոր­րոր­դը ա­սում է. Զ­գույշ ե­ղիր շա­բաթ օ­րը` խրա­տե­լու մեզ` զերծ մնալ ա­մեն տե­սակ չա­րից և ­մեր հո­գին հան­գիստ պա­հել խղճի խայ­թից, որ գոր­ծից հե­տո դառ­նում է մեր ո­սոխն ու դա­տա­խա­զը, ո­րով­հետև ­Շա­բա­թը պա­րա­պութ­յուն և ­հան­գիստ է կոչ­վում:

 

Իսկ հին­գե­րորդն ա­սում է ­Պատ­վիր քո հորն ու մո­րը. սա իր մեջ պա­րու­նա­կում է թա­գա­վոր­նե­րին, իշ­խան­նե­րին, դա­տա­վոր­նե­րին, ա­վագ­նե­րին, ծե­րու­նի­նե­րին և­ ե­րախ­տա­վոր­նե­րին [տրվե­լիք] պա­տի­վը, ո­րով­հետև սրանք բո­լո­րը ծնող­նե­րի կար­գին են, և ­մենք պար­տա­կան ենք հնա­զանդ­վել սրանց որպես ծնող­նե­րի:

 

Իսկ վե­ցե­րորդն ա­սում է. մի՛ սպա­նիր. սա իր մեջ ըս­տինք­յան մե­կին չգա­նա­կո­ծե­լու, չզրկե­լու, չհայ­հո­յե­լու, չբամ­բա­սե­լու, չա­տե­լու խրա­տ­ ու­նի, ո­րով­հետև նա, ով ա­տում է իր եղ­բո­րը` մար­դաս­պան է (Ա ­Յովհ. Գ 15), և­ ա­մեն մար­դաս­պան կյանք չու­նի իր մեջ:

 

­Յոթ­նե­րորդ պատ­վի­րանն ա­սում է. մի՛ շնա­ցիր. սա իր մեջ ըս­տինք­յան բո­վան­դա­կում է բա­զում զգու­շութ­յուն ա­նար­ժան ար­վա­մոլ­նե­րից, ա­նաս­նա­մոլ­նե­րից, որ ա­հա­վոր է լսող­նե­րի և ­ծանր` պար­կեշտ ու աստ­վա­ծա­սեր մարդ­կանց հա­մար. դրանք սա­տա­նա­յի գյու­տեր, դի­վա­կան ո­ճիր­ներ, Աստ­ծո բար­կութ­յու­նից ե­ղած աշ­խար­հա­կո­րծան ա­վեր­ներ, բայց նաև կա­տա­կա­բա­նութ­յուն, կա­նա­ցի բամ­բա­սանք, կեն­ցա­ղայ­նութ­յուն և ս­տո­րին նայ­վացք­ներ են, ո­րոնց տե­րու­նա­կան խոս­քը սրտի շնութ­յուն է ան­վա­նում (Մտթ. Ե 28):

 

Ու­թե­րորդ պատ­վի­րանն ա­սում է. ­Մի՛ գո­ղա­ցիր, սա մեզ ար­գե­լում է հափշ­տա­կել ու­րի­շի բա­րի­քը, [զերծ պա­հում] ագա­հութ­յու­նից, կա­շառ­քից և ս­րանց նման ախ­տե­րից:

 

Օ­րեն­քի ին­նե­րորդ խոսքն ա­սում է ­Սուտ մի՛ վկա­յիր, ին­չը խրա­տում է մեզ չա­նի­րա­վել, չդա­տա­պար­տել, ո­րով­հետև բոլոր դա­տար­կա­բան­նե­րի փո­խա­րեն պա­տաս­խան ենք տա­լու դա­տաս­տա­նի օ­րը` չլի­նել կաս­կա­ծա­միտ, բան­սար­կու, չա­րագր­գիռ, շո­ղո­քորթ, կեղ­ծա­վոր, քի­նախն­դիր, երդմ­նա­զանց, շա­տա­խոս, ով չի փրկվում մեղ­քից. սրանց նման այլ բա­նե­րից հարկ է հրա­ժար­վել աստ­վա­ծա­սեր մարդ­կանց:

 

­Տաս­նե­րորդ պատ­վի­րանն ա­սում է. ­Մի՛ ցան­կա­ցիր, որ ար­գե­լում է ցան­կա­ցո­ղի բո­լոր (քմա­հա­ճութ­յուն­նե­րը), ով­քեր տարտղն­ված են ա­մեն տե­սակ հա­կա­ռակ գոր­ծե­րի մեջ, ըստ կե­րա­կուր­նե­րի, խմիչք­նե­րի, շո­րե­րի, շի­նութ­յուն­նե­րի, իշ­խա­նութ­յուն­նե­րի և ս­րանց նման բա­նե­րի հան­դեպ ու­նե­ցած ճա­շա­կի, ո­րին մար­դիկ հո­ժա­րում են` պարտ­վե­լով (հո­գու) ան­բան և­ ա­նա­սուն մա­սից և ­հար­բե­լով չա­րի դե­ղատ­վութ­յու­նից: Եվ չկա ո­րո­մի մի սերմ, ո­րից բժշկվե­լու դեղ չգտնվի Աստ­ծո Տաս­նա­բան­յա պատ­վի­րան­նե­րի հրա­ման­նե­րում, ո­րի պատ­ճա­ռով այն պա­րու­նա­կողն ու բո­վան­դա­կողն է օ­րեն­քի բո­լոր խրատ­նե­րի, ո­րոնք կան աստ­վա­ծա­շունչ գրքե­րում:

 

Արդ, ­Տասն պատ­գամ­նե­րը` հինգ հինգ, ո­րոնք բաշխ­ված են եր­կու պնա­կիտ­նե­րում հա­մե­մատ­ված և Ք­րիս­տո­սի մեջ են միա­վոր­ված այս­պես. ա­ռա­ջին հնգյա­կի ա­ռա­ջին խոս­քը, որ ասում է. Ես եմ քո ­Տեր Աստ­վա­ծը` Ք­րիս­տոս, ­Թող քեզ այլ աստ­ված­ներ չլի­նեն, և ­սա հաս­տա­տում է երկ­րորդ հնգյա­կի ա­ռա­ջին խոս­քը, որ տա­սի շար­քում վե­ցե­րորդն է. ­Մի՛ սպա­նիր քո Տի­րո­ջը և ­մի՛ ե­ղիր աստ­վա­ծաս­պան: Ա­ռա­ջին [հնգյա­կի] երկ­րորդ խոս­քը` ­Քեզ հա­մար մի՛ պատ­րաս­տիր ձե­ռա­գործ կուռ­քեր` հա­մա­պա­տաս­խա­նում է երկ­րոր­դին, որ ա­սում է ­Մի շնա­ցիր, ո­րով­հետև կռա­պա­շութ­յու­նը շնութ­յուն է ան­վան­վում. [քան­զի կռա­պաշտ է նա] ով լքում է երկ­նա­վոր փե­սա Ք­րիս­տո­սին: Եվ սա ­Տա­սից հաշ­ված հին­գե­րոր­դը և­ ա­ռա­ջին [հնգյա­կի] եր­րորդն է, որ ա­սում է. ­Քո ­Տեր Աստ­ծո ա­նու­նը ի­զուր մի տուր և­ այլն: Ու­թե­րոր­դը և­ երկ­րոր­դը [հնգյա­կի] եր­րոր­դը ասում է. ­Մի՛ գո­ղա­ցիր Ք­րիս­տո­սի Աստ­վա­ծութ­յան [մա­սին խո­սող] գրքի վկա­յութ­յու­նը ո­րով­հետև ով գո­ղա­նում` նա ստում է: Իսկ ա­ռա­ջին [հնգյա­կի] չոր­րոր­դը,որ ա­սում է ­Հի­շիր շա­բաթ օ­րը, երբ Ք­րիս­տոս գոր­ծե­լուց հե­տո ­Խա­չի վրա հանգ­չեց, որ­պես­զի, երբ հա­րութ­յուն առ­նի, սուտ չվկաես, թե` «աշա­կերտ­նե­րը գի­շե­րը ե­կան գո­ղա­ցան» (Մտթ. ԻԸ 15), ո­րի մա­սին [ակ­նար­կում է] Ին­նե­րորդ պատ­վի­րա­նը, որ երկ­րորդ հնգյա­կի չոր­րորդն է: Իսկ ա­ռա­ջին հին­գե­րորդն ա­սում է. Պատ­վիր քո հորն ու մո­րը. Աբ­րա­հա­մին և ­Սա­ռա­յին` հա­վա­տա­լով օր­հնութ­յան պարգ­ևա­կան զա­վա­կին` Ք­րիս­տո­սին և չցան­կա­նա­լով ­Խաչ հա­նել նրան, այլ կա­մե­նա­լով ­Պի­ղա­տո­սին ա­ղա­ղա­կել ա­սե­լով. Ան­գութ: ­Սա երկ­րորդն է, ին­չը վկա­յում է երկ­րորդ հնգյա­կի ա­ռա­ջին խոս­քը, որ տաս­նե­րորդ պատ­վի­րանն է եզ­րա­փա­կում:

 

Արդ, օ­րեն­քի տասն խոս­քե­րը գլխա­վորն են ու ա­վե­լի տա­րո­ղու­նակ քան ­Հին և ­Նոր Կ­տա­կա­րան­նե­րը, ինչ­պես և­ աս­վեց, թե «հնար կա է՛լ­ ա­վե­լի բա­զում ըն­դար­ձա­կութ­յամբ լայ­նա­նիստ ծո­վում նա­վար­կել` լու­սած­նունդ մար­գա­րիտ­ներ և պատ­վա­կան ակ­նե­ղեն գտնե­լու հա­մար»[10]: ­Բայց քա­նի որ գի­տուն­նե­րից խոս­քի չա­փա­վո­րութ­յան խրատն ա­ռանք, ուս­տի բա­վա­կան են աս­ված խոս­քե­րը մեր կյան­քի զգու­շութ­յան հա­մար` սրան­ցով դաս­տիա­րակ­վե­լով աշ­խար­հիս հան­ցա­վոր և ս­նո­տի կեր­պա­րան­քի նսե­մութ­յան մեջ` (պատ­վի­րան­նե­րով) իբրև երկն­քի աստ­ղե­րով նկա­տե­լու հան­դերձ­յալ աշ­խար­հի նա­վա­հան­գիս­տը և ­դեպ այն­տեղ ուղ­ղե­լու մեր մտքի մա­կույկ­նե­րը` ընդ­դի­մա­կա­յե­լով հեշ­տա­լի հող­մե­րի խռո­վութ­յան և փառ­քի ու փա­ռազր­կութ­յան տրտմութ­յուն­նե­րին, չբարձ­րամ­տել ու չվստա­հա­նալ հա­ջո­ղութ­յամբ ու բա­րե­կամ­նե­րով [և չհու­սա­հատ­վել] չար բախ­տից, թշնա­ման­քից և տրտ­մութ­յու­նից, ո­րով­հետև [սրանք] ստո­րին աշ­խար­հի կիրքն ու բարքն են, ի սկզբա­նե մարդ­կա­յին գյու­տեր, մարդ­կա­յին վար­քի [հետ­ևան­քով ե­ղած] փոր­ձութ­յուն­ներ: ­Հոր­դո­րա­կան այս խոս­քե­րը ա­ռա­վե­լա­պես թող ձեզ լի­նեն` նո­րա­հա­սակ մա­նուկ­ներ և­ ե­րի­տա­սարդ­ներ` արթ­նութ­յամբ ա­րիա­նա­լու ընդ­դեմ չա­րի և պահ­քով, ա­ղոթ­քով հա­րատ­ևե­լու [­­Սուրբ] Գ­րոց և ­գի­տուն­նե­րի խրատ­նե­րի մեջ, զար­դար­վե­լու` երկ­յու­ղով և ­հարս­նա­նա­լու` սի­րով, սպա­նե­լո­ւ­ ար­յան և ­մարմ­նի [տռփա­կան] տա­քութ­յու­նը և ­նեն­գութ­յու­նը, ա­զատ պա­հե­լու մտքի ճա­նա­չո­ղութ­յու­նը, որով­հետև ա­զա­տամ­տութ­յու­նից է այս­տե­ղի ար­քա­յութ­յու­նը[11]:

 

Եվ Ինքն Աստ­ված` ­Հին և ­Նոր պատ­վի­րան­նե­րի պարգ­ևո­ղը, ող­ջե­րի ու մեռ­յալ­նե­րի դա­տա­վո­րը, սրբոց փա­ռա­վո­րի­չը, թող ձեզ բո­լո­րիդ դարձ­նի բա­րի պատ­վի­րան­նե­րի շտե­մա­րան` ձեր սրտե­րը` Աստ­ծո մարմ­նա­ցած սե­ղան, աստ­վա­ծա­գիծ տախ­տակ­նե­րի պնա­կիտ­ներ` գրված ­Սուրբ ­Հո­գով` ան­ձանց և­ այլ [պա­կեշտ մարդ­կանց] սպա­սա­վո­րե­լով այս ­Հին և ­Նոր կտա­կի ան­խո­տոր ճա­նա­պար­հով:

 

Արդ, նույն Ին­քը նստած եր­կինք­նե­րի երկն­քում, ար­ևել­քից թող մեր հայ­րա­պե­տա­կան ա­թո­ռը հաս­տա­տուն ու ան­շարժ պա­հի և­ ա­րե­գա­կից ա­վե­լի պայ­ծառ, և­ այժմ­վա ա­թո­ռա­կա­լին եր­կար օ­րեր պարգ­ևի և ­Տի­րոջ առջև հա­նի ա­ռանց ա­մո­թի: Թա­գա­վոր­նե­րի թա­գա­վո­րը` Աստ­ված թող ­Խա­չով օրհ­նի պսակ­ված այս թա­գա­վո­րին, աշ­խար­հա­կալ­նե­րին, իշ­խան­նե­րին, մա­նա­վանդ քրիս­տո­նեա­կան հա­վա­տով զար­դար­ված և Ք­րիս­տո­սի կամ­քով ա­զա­տա­գունդ բա­նակ­ներն [ա­ռաջ­նոր­դող] իշ­խան­նե­րին, և ­թող զո­րաց­նի ռա­միկ հեծ­յալն­նե­րին ըն­դդեմ ուղ­ղա­խառ հա­վատ­քի պա­տե­րազ­մող­նե­րի` խա­ղա­ղութ­յան և զ­գո­նութ­յան մեջ պա­հե­լով մե­նաս­տան­նե­րը, կրո­նա­վոր­նե­րին, երկ­նան­ման վան­քե­րը,պատ­վի­րան­նե­րի կարգ ու կա­նո­նով, օրեն­քով` ա­մուր և­ անդրդ­վե­լի, քա­ղաք­ներն ու գյու­ղա­քա­ղաք­նե­րը` բա­րե­կարգ ու օ­րի­նա­պահ, գյու­ղերն ու ա­գա­րակ­նե­րը բա­րեխ­րատ և­ երկ­յու­ղա­զարդ դարձ­նի և­ առ­հա­սա­րակ ե­կե­ղե­ցա­կան­նե­րին ու աշ­խար­հա­կան­նե­րին, տղա­մարդ­կանց և ­կա­նանց, ծե­րե­րին ու մա­նուկ­նե­րին ա­նա­րատ, անս­խալ, ան­բիծ և­ ան­բան­բաս պա­հի` բո­լո­րի մեջ ծրա­րե­լով Իր երկ­յու­ղի, Քրիստո­ս Աստ­ծո սի­րո մեջ, որ­պես­զի մենք ևս ­միմ­յանց օգ­նե­լով Աստ­ծո հզոր զո­րութ­յու­նից ըն­դու­նենք սփո­փա­կան մխի­թա­րութ­յու­նը, և ­Նա մեր սու­գը ու­րա­խութ­յան կվե­րա­ծի, մեր ցա­վե­րը` ա­ռող­ջութ­յան, մեղ­քե­րը` ար­դա­րութ­յան, մահ­կա­նա­ցու լի­նե­լը` ան­մա­հութ­յան, այս­տե­ղի կյան­քը` երկ­նա­վոր արքա­յութ­յան ժա­ռան­գութ­յան, որ ճշմար­տա­պես փրկված­նե­րի հա­մար ցնծութ­յուն և­ ու­րա­խութ­յուն է մեր ­Տի­րոջ ­Հի­սուս Քրիս­տոսի մեջ, Ն­րան փա՜ռք:

 

[1] Արիստոտելի (384­-331 թթ. Ն.Ք.) այստեղ ակնարկված երկին («Ստո­րոգութիւնք») բացառիկ կարևոր դեր է վիճակվել միջն­ադարի փիլիսոփայական մտքի պատմության մեջ (տե՛ս Արիստոտելը և հայ փիլիսո­փայությունը (հոդ. ժողովածու), Եր., 1980): Ուսումնական նպատակով շարադրվել են այդ աշխատության մեկնություններ (Պորփյուր, Մովսես Քերթող, Վահրամ Րաբունի, Պետրոս Բերդումյան և ուրիշներ): Երկի հայե­րեն թարգմանությունը հրատարակվել է հետևյալ գրքում «Կորիւն վարդա­պետի, Մամբրէի վերծանողի և Դաւթի Անհաղթի մատենա­գրու­թիւնք», Վենետիկ, 1833, էջ 359-408:

­[2] Փ­իլոն Եբ­րայեց­ին կամ Ալ­եքս­ան­դրացին (­20 Ն.Ք. – 54 Ք.­հ) Հի­ն Կտակարան­ի այլաբանական, խորհ­րդ­ակ­ան մեկնաբ­անության հիմնա­դի­րն է, որի ժառանգ­ությու­նը շոշափե­լի ազդեցություն է գործել քրի­ստոնեակա­ն միջնադարի մեկնաբան­ական ավանդույթի վրա: Ա­յստ­եղ Վա­րդ­անը ն­կատի­ ունի Փ­իլոնի Ելից գրքի­ մեկնությունը. տե՛ս­ «Փիլ­ոնի­ Եբր­ա­յեցւոյ մ­նացորդք ի Հ­այ­ս…», Վեն­ետ­իկ, 1826, էջ­ 330:

[3] Նկ­ատի ունի­ Հերմես­ եռամե­ծ իմաստաս­երի­ն, որի կիսա­ռասպելական անձը­ ն­ույնա­ցվ­ել է եգիպտակ­ան Թոթ չաստծո հ­ետ`­ երբեմն համ­արվելով­ նա­և վեր­ջին­իս հայրը: Ն­րա անունով հա­յտնի ե­ն ալ­եքսանդրյա­ն խո­րհրդապաշտական մի­ջա­վայրի ծնունդ­ «հերմես­յան­ գրվածքնե­րըե» (Ա-Բ դդ.),­ որոնցից մե­կը­` «Հերմեայ եռամեծի­ ա­ռ Աս­կղեպի­ոս Սահմա­նք­»` մեզ հաս­ել է մի­այն հայ­երեն թարգմա­նությամբ (հրատ. Հ.Մանանդյան, «Բանբեր Մատենադարանի», թիվ 3, 1956, էջ 298-313):

[4]­ Ն­կատի­ ունի Պտղո­մեոս Փիլա­դել­փոս թագավորին (284-2­47թթ. Ն.Ք.)­, որ անսալով Դի­միտրիոս Փ­ալարեացու հ­որդորի­ն Երուս­աղեմի­ Եղ­իազար­ քահ­անայապ­ետից խնդրե­ց ի­րեն­ առաքել հրեի­ց սրբազ­ան գր­քերն ու հունագետ հրեա­ներ` հու­նարեն թարգմա­նե­լու­ այդ գրքերը: Ավանդությունը (Ա դ. Ն.­Ք.) աս­ու­մ է,­ որ երբ 72 թարգման­իչների ի­րար­ից անկախ կ­ատարած­ թա­րգմանութ­յուն­ը համ­եմատո­ւմ են, տեսնում են, որ դրանք բառաց­իո­րեն համ­ապա­տասխա­նում­ են իրար: Ժ­ամա­նակի ընթացք­ում­ այ­դ թարգմա­նությունը սրբ­ագո­րծվում է և թար­գմա­նիչն­երի թվով հո­րջո­րջվում Յոթանաս­նից (հու­նարեն S­eptu­aginta):

­[5] Եվագ­ր Պոնտացի­ն (346-400) Ան­ապ­ատական մ­ատենագր­ության երևել­ի դե­մք­եր­ից մեկ­ն է: Թող­ել­ է հոգևոր ապ­րումի խորությամբ աչ­քի ընկ­նող­ մի­ շարք երկեր­, որոնք հա­յերեն են­ թա­րգ­ման­վել Ե դ.­, և հրատ. հ. Բ վրդ. Սագիսեան, «Վարք և մատենագրութիւնք սրբոյ հորն մերոյ Եւագրի Պոնտացւոյ», Վենետիկ, 1907:

[6] Վաղամեռիկ որդու պատկերի մեծարումը կռապաշտություն է որակված նաև ս. Գրիգոր Տաթևացու «Ոսկեփորիկ»-ում. տե՛ս աշխրհ. թրգմ. և ծանոթ. Հ.Քյոսեյանի, Եր., 1995, էջ 18:

[7] Միտքը քաղված է Փիլոն Ալեքսանդրացու Տասնաբանյայի մեկնու­թյունից և «Վասն կենդանեաց առ Լիւսիմաքոս» երկից, տե՛ս «Նոր բառգիրք հայկազեան լեզուի», հտ. Ա, էջ 337 («արագիլե):

­[8] Քաղվա­ծ է ս­. Եփրեմ Աս­որ­ու Ծննդո­ց գր­քի մեկնութ­յունից. տե՛ս Ս­. Ե­փրեմի մա­տենագրո­ւթի­ւնք, Հտ. Ա, Վենետիկ,­ 1836, էջ 41:

[9] «Ստվերնե ակնարկում է Հին Կտակարանը, իսկ լույսը, ճշմարտությունը` Նորը, որը լրացնում է «ստվերի թերին»:

[10]­ Բա­ռաց­ի քաղվա­ծ է Տոնապա­տճ­առ­ ժ­ողով­ածո­ւից. տե՛­ս «Նոր բառ­գիրք հայ­կազեան լեզ­ու­ի», Հ­տ.­ Ա, Վենետ­իկ, 1836,­ էջ 897:

[11] Միտքը գրեթե բառացի­ ք­աղված է­ Տոնապատ­ճառ ժողոված-

ո­ւից ու Եվա­գր Պոնտացու­ մատենագ­րությունից. տե՛ս «Նոր բառ­գիրք Հայկազեան լեզուի», հտ. Բ, էջ 200: