Գլուխ  56

Այսպես է ասում Տերը. «Պահպանեցեք իրավունքը և կատարեցեք արդարությունը» (56։1)
   
   Զգուշությունն անհրաժեշտ է ամեն հարցում, մանավանդ՝ Աստծո պատվիրաններում, այսինքն՝ որպեսզի արդար իրավունքով, ուղղամտությամբ ընտրեն ու գործեն: Երեք պատճառով է խրատում զգուշանալ. նախ՝ քանի որ կամենում է փրկել պատիժներից, ուստի լսողներին խրատում է, որպեսզի նրանք զգուշանան ու խուսափեն պատժից, ինչպես արեցին նինվեացիներինը (Հովնան 3):

   Երկրորդ՝ կամենոմ է բարիք անել, ուստի խրատում է, որպեսզի ծուլանալով չմերժեն բարիքը, քանի որ թեպետ Աստված մարդասեր է, բայց բարիքն ու ողորմությունը արժանավորներին է տալիս, ըստ Մովսեսին ասած խոսքի. «Կողորմեմ նրան, ում ողորմելու եմ, և կգթամ նրան, ում գթալու եմ» (Ելք 33։19):

   Երրորդ՝ զգուշացնում է, որ երբ կյանքը դյուրին ընթանա, չմոռանան Աստծո երախտիքներն ու պարգևները՝ դրանք չարաշահելով և ծուլության պատճառ դարձնելով, ըստ այն խոսքի. «Գիրացավ, մեծացավ ու լայնացավ և թողեց Տեր Աստծուն՝ իր Արարչին» (Բ Օր. 32։15):

   Որովհետև եկել հասել է Իմ փրկությունը (56։1), այսինքն՝ փրկությունը մոտ է, և ոչ հեռու:

   Եվ հայտնվելու է Իմ ողորմությունը. տե՛ս, չի ասում, թե՝ լինելու է, որպեսզի ցույց տա, որ Իր ողորմությունը տևապես կա ու պատրաստ է, բայց մարդիկ այն ծածկում են իրենց մեղքերի բազմությամբ, ըստ այն խոսքի. «Ձեր մեղքերն են պատնեշ դարձել Իմ և ձեր միջև» (Ես. 59։2):
   
Երանի է այն մարդուն, ով պահում է շաբաթը (56։2)
   
   Օրենքի տասնաբանյա պատվիրաններից մեկը շաբաթ օրվա պահպանությունն է: Իսկ թե ինչպես էր պետք պահել շաբաթը՝ հայտնի է Օրենքներից, որոնք հրամայում էին խստագույնս պահպանել դրան վերաբերող կանոնները՝ որևէ մարմնավոր գործ չանել, չվաճառել, ճանապարհ չգնալ և այլն, և միայն խիստ կարևոր հարցերով զբաղվել, ու այսպիսով Տերն օրինադրում էր զերծ մնալ չար բաներից: Եվ եթե մարդ բոլոր օրերին մեղքերից զերծ մնար այնպես, ինչպես հրեաներն էին իրենց զերծ պահում շաբաթ օրը, իր բնությամբ չէր զիջի հրեշտակներին: Իսկ շաբաթվա այդ յոթներորդ օրը, Զատկից յոթ շաբաթ հետո նշվող տվչության տոնը 1, այլև յոթներորդ ամսվա մեջ կարգված քավության տոներն այս կլյանքի յոթ դարերից հետո սպասվող հավիտենական հանգստյան խորհրդանշաններն էին: Որովհետև թեպետ հարկադրանք կար, սակայն օրենքը կապում էր մարդկանց ձեռքերը, որպեսզի չմեղանչեին ո՛չ կամովին և ո՛չ ակամա, ինչպես ասում է մարգարեն.

   Ու ում ձեռքերը հեռու են անօրենություն կատարելուց (56։2ա).

   Ձեռքն շատ բաների համար է անհրաժեշտ. առևտրի, գործելու, պահելու, հարվածելու ու բժշկելու, սրբելու և սպասավորելու: Արդ, առևտուրն այն է, երբ վաճառելիս մեր ունեցածը տալիս ենք և ուրիշից այլ բան ենք վերցնում, կամ՝ հոգևոր իմաստով, աղերսում մեծագույն ընծաներնու շնորհների պարգևները: Այլև, ձեռքերի միջոցով ենք ստեղծագործում՝ արվեստի նմուշներ արարելով, և դարձյալ ձեռքերի օգնությամբ ենք պահպանում մեր մարմնի բոլոր անդամները: Ձեռքերով հարվածելով՝ խոցում ենք բոլոր թշնամիներին, ձեռքերով ենք բժշկում մեր վերքերը,  մաքրում մեր բոլոր աղտերն ու հոգում մեր կյանքի պետքերը: Եվ ձեռքերն են, որ սպասավորում են խոսքին՝ գրչի շարժման միջոցով գիր շարադրելով: Այս բոլոր կարիքները և սրանց նման պետքերը մարմնավոր են, բայց Աստծուն պետք են հոգևոր բաներ: Ինչպես աշխարհային կյանքում առևտուրն է, այդպես էլ հոգևոր կյանքում ողորմության «վաճառքն» է, որովհետև ողորմություն տալու շնորհիվ ողորմության ենք արժանանում, ինչպես ասվում է. «Ողորմածները ողորմություն կգտնեն» (Առակ. 17։5): Այլև, ձեռքերի տարածումով աղերսելով՝ աղոթք ենք [առաքում] Աստծուն, և ստանում ենք մեր խնդրած ընծաները, ըստ այն խոսքի, թե՝ «Իմ ձեռքերի վերհառնումը երեկոյի պատարագ է» (Սաղմ. 140։2): Իսկ Սողոմոնն ասում է, թե՝ «Իրենց ձեռքերը պիտի բարձրացնեն նրանց վրա. դու կլսես նրանց ու կկատարես խնդրանքը»:

   Նաև, ինչպես մարմնական հարցեր ենքում ձեռքի օգնությանը դիմում, այդպես էլ հոգևոր հարցերում ենք կիրառում այն, քանի որ  սուրբ ավազանի ծնունդը ձեռքով ենք կատարում, նաև՝ ձեռքով ենք մատուցում  [Տիրոջ] մարմինն ու արյունը և մյուս բոլոր շնորհները: Այդ մասին ասվում է, որ առաքյալները դնում էին իրենց ձեռքերը, և ձեռնադրվողները Սուրբ Հոգի էին ստանում: Այս պատճառով մենք համբուրում ենք ոչ թե քահանայի գլուխը, այլ՝ ձեռքը, քանզի ամեն ինչ ձեռքով հաստատվեց: Եվ ինչպես ձեռքի միջոցով ենք պահպանում մարմնի բոլոր անդամները, այդպես և ձեռքով ենք կնքում ու պահպանում բոլոր զգայարանները, հոգին, մարմինը՝ իբրև Աստծո բնակարան, և մյուս բաները, ըստ այն խոսքի, որ արտաբերում ենք խաչանիշ դրոշմելու ժամանակ. «Տե՛ր, դիր պահպանություն իմ բերանի վրա» (Սաղմ. 140։3) 2: Նաև, ձեռքերի տարածումով հարվածում ենք մեր թշնամուն՝ սատանային, որովհետև սրբերի աղոթքը խոցոտում է դևերին, իսկ Մովսեսի ձեռքերի տարածումն էլ «պատճառ» դարձավ Ամաղեկի կոտորման համար: Եվ դարձյալ, Եզեկիան տարածեց ձեռքերը, ու ասորիների զորքը սատկեց (Բ Թագ. 18-20)՝ որպես օրինակ սատանայի, որին մեր Տերն Իր ձեռքերի տարածումով բևեռեց խաչափայտին: Այլև, ձեռքի միջոցով է լինում հոգևոր ու մարմնավոր բժշկությունը, ըստ որի և Տերը ձեռքերը դիպեց բորոտին ու կույրին, որոնց ոչ միայն մարմինը բժշկեց, այլև հոգի՛ն լուսավորեց, իսկ առաքյալներն էլ նույնպես ձեռք դնելով էին բժշկում բոլոր ցավերը: Մինչև այժմ էլ քահանաները նույնն են կատարում: Այլև, ձեռքով է գործվում ամեն տեսակ սրբություն մեր և այլոց նկատմամբ. ձեռքերով ենք ծեծում մեր մեղսասիրտ կուրծքը, ձեռքերի միջոցով ենք հոգևոր օծման արժանանում, ձեռքերի խաչանիշ դրոշմումով օրհնում ենք զանազան անոթներ, կերակուրներ:  Ինչպես առաջ, այժմ ևս կիրառելի է ձեռքերի զորությունը, քանի որ այժմ էլ ձեռքերը սպասավորում են, դրանց միջոցով խաղաղություն ենք տալիս ու կնիք ենք դնում ժողովրդի վրա, և հիշելով Սուրբ Հոգին՝ խաչակնքում ենք մեր երեսը, որովհետև Սուրբ Հոգին Խաչով ընծայվեց մարդկանց: Եվ կրկին, այսօր ևս ձեռքերի վերհառնումով ենք աղոթում ու գոհանում՝ գոհաբանական ու աղերսական խոսքեր բարբառելով, և այլն: Իսկ յուրաքանչյուր բարի գործ էլ անջինջ հիշատակով գրի ենք առնում կենաց գրքում: Այս պատճառով մարգարեն ասում է. «Մյուս գիրը հանելու է իր ձեռքով» (Ես. 44։5): Արդ, այսպես և այլ հոգևոր ու մարմնավոր բարիքները ձեռքերի միջոցով են կատարվում: Բայց և բազում չարություններ են սրանից առաջ գալիս, ինչպես գողությունը, սպանությունը և այլևայլ ոճրագործությունները: Այս պատճառով էլ Եսային զգուշացնում է ձեռքը [հեռու պահել] անօրենություն կատարելուց: Եվ ինչ էլ լինի, եթե դա Աստված չի հրամայում, ուրեմն պետք չէ երկարել ձեռքը դրան հասնելու համար, որովհետև այդ անիրավություն կլինի, ինչը ցույց տվեցինք բազում օրինակներով: Եվ եթե նախաստեղծները զգույշ լինեին «ձեռքից»՝ չէին քաղի պտուղն ու կյանքից չէին զրկվի, ու եթե զգուշանար Կայենը՝ չէր սպանի եղբորը: Եվ հետո, եթե ձեռքերը «զգուշանային»՝ չէին շինի վաղափուլ աշտարակը, ու եթե զգուշանար փարավոնը՝ մանուկներին չէր խեղդի (Ելք 1): Եվ եթե Աքարը զգուշանար՝ չէր գողանա Երիքովի անիծված իրերը (Հեսու 6։18, 7։1-26, Ա Մնաց. 2։7): Ու եթե Իսրայելը զգուշանար ձեռքերի անօրենությունից՝ պարտական չէր լինի մանուկների արյանը 3, կուռքեր չէր կանգնեցնի և գերության չէր մատնվի: Նաև հետագայում, եթե զգուշանային ձեռքերով մեղանչելուց՝ Խաչը չէին հանի փառքի Տիրոջը: Հերովդեսը գլխատեց Հովհաննեսին և որդնալից սատկեց, մանկակոտորը չարաչար կորստյան մատնվեց: Եվ այդպես էլ ամեն ոք, ով իր ձեռքը հեռու չի պահում անօրենությունից, նույն ձևով չարաչար պատժվելու է, որի պատճառով Տերը խրատում է ձեռքերը հեռու պահել տեսակ-տեսակ անիրավություններից ու վնասներից:
   
Թող ներքինին չասի, թե՝ ես չոր փայտ եմ (56։3)
   
   Այսինքն՝ արդարը թող չասի, թե՝ ես անպտուղ եմ: Այդպիսի մեկին է երանի տալիս Սողոմոնը. «Երանելի է անարատ ամուլը, որ հանցավոր անկողիններ չճանաչեց» (Իմաստ. 3։13): Իսկ մարգարեն հետագայում ևս խոսում է ներքինիների մասին՝ ասելով. «Ովքեր կպահեն Իմ պատվիրանները, նրանց Իմ տան մեջ ավելի անվանի տեղ կտամ, քան որդիներին ու դուստրերին» (Եսայի 56։4-5): Ուստի և շատ ավելի մեծ առաքինություններ են տեսնվում առաքյալի մեջ, որը հոգևոր զավակ է ծնում, այսինքն՝ բարեգործություններ է անում, քան մարմնավոր զավակներ ունեցողների: Երկրորդ՝ որովհետև նա, ով մարմնավոր զավակ է ունենում՝ բնության «հարկադրանքով»է դա անում, իսկ ներքինին հոժար կամքով է «սերնդագործում», և հոժար կամքով արվածը նախապատվելի է, քան հարկադրաբար եղածը: Երրորդ՝ մարմնավոր զավակները սակավաթիվ են, իսկ հոգևորները՝ բազում, որովհետև հոգևոր զավակները համապատասխանում են բարի գործերի թվին, ինչպես մարգարեն է ասում. «Բազում են լքվածիդ զավակները, քան տղամարդ ունեցող կանանց» (Ես. 54։1, Գաղատ. 4։27):

   Չորրորդ՝ որովհետև մարմնավոր զավակները կյանքի բերումով կամ մահվան պատճառով հեռանում են ծնողներից, իսկ հոգևոր զավակները՝ երբեք, որովհետև  «հոգևոր հոր» գործերը հարատևում են ինչպես կյանքում, այնպես էլ մահից հետո, ըստ Տիրոջ խոսքի. «Մարիամը բարի բաժինն ընտրեց, որ անկողոպտելի է» (Ղուկ. 10։42): Հինգերորդ՝ որովհետև մեկը գուցե անիծի ցավերով ծնած զավակին, իսկ ներքինին օրհնությամբ և ուրախությամբ է լցվում, ինչպես ասում է սաղմոսերգուն. «Բնակեցնելու է ամուլին տան մեջ» (Սաղմ. 112։9): Այս իմաստով է ասում Սողոմոնը. «Իմաստուն որդին ուրախացնում է հորը, և անմիտ որդին տխրեցնում է մորը» (Առակ. ԺԷ 21): Իսկ Եսայի մարգարեն ասում է. «Անեծքի համար որդիներ չպիտի ծնեն, որովհետև նրանք իրենց զավակների հետ միասին Աստծուց օրհնված սերունդ են» (65։23): Վեցերորդ՝ մարմնավոր զավակներ ունեցողը «աճում» է այս աշխարհում, իսկ ներքինին՝ հանդերձյալ: Ուստի և երանի է տալիս նրան, «ով զավակ կունենա Սիոնում և ընտանիք՝ վերին Երուսաղեմում» (31։9): Յոթներորդ՝ որովհետև մարմնավոր հայրերը խրատում են որդիներին, իսկ մյուս պարագայում հոգևոր զավակնե՛րն են խրատում և ուղղում իրենց ծնողներին: Ութերորդ՝ մարմնավոր ծնողը պախարակվում է չար զավակների պատճառով, ըստ այն խոսքի, թե՝ «Պոռնկածին որդիներ, շնության որդիներ» (57։3): Իսկ հոգևոր զավակները՝ բարի գործերը, գովաբանության և դրվատանքի պատճառ են դառնում : Իններորդ՝ որովհետև այն առաջինը մեղքի ու դժոխքի առիթ է դառնում իր հոր համար, իսկ մյուսն առաջնորդում է դեպի արքայություն 4: Տասներորդ՝ որովհետև մեկը ժամանակավոր և ջնջելի հիշատակ է ապահովում, իսկ մյուսը՝ անջինջ և հավիտենական: Ինչպես և ասվում է. «Նրանց հավիտենական անուն եմ տալու, որ չի կորչելու» (56։5), այսինքն՝ անկորնչելի է մնալու թե՛ այս, և թե՛ հանդերձյալ կյանքում:
   
Ամենքն էլ կարծես համրացած շներ են, որ չեն կարողանում հաչել (56։10)
   
   Բոլոր անասուններից ամենաբարեբարոն է շունը: Այս պատճառով հույն փիլիսոփաները իմաստուններին բնորոշում են ըստ [շների] հինգ հատկությունների:՝ Դրանցից առաջինը զանազանելու կարողությունն է, որովհետև շունը ծանոթներին տարբերում է օտարներից, նույնպես և իմաստուններն են չարը տարբերում բարուց: Երկրորդ՝ որովհետև շները հաչում են օտարների վրա, իսկ իմաստուններն էլ օտարներին են ընդդիմաբանում: Երրորդ՝ որովհետև շները տիրասեր են, ու եթե նույնիսկ սովից մեռնեն էլ, իրենց տերերին չեն լքի: Նույնպես և իմաստուններն էլ սիրում են իրենց բարերարներին: Չորրորդ՝ որովհետև շները հոտով գտնում են հետքը, իսկ իմաստոնները նույն ոգով խորհում են նախնիներից ավանդված խոսքերի մասին: Հինգերորդ՝ որովհետև շները որսորդ են, իսկ իմաստուններն էլ գիտությունն են որսում: Նույն բարքի տեր են նաև արդարները, որոնք տիրասեր են, ատում են թշնամի սատանային, և այլն: Սա նախևառաջ հատուկ է վարդապետներին, ինչպես Ոսկեբերանն է ասում հանձին առաքյալի. «Քեզ՝ շանդ եմ ասում՝ տիրասերիդ ու որսկանիդ»: Սրան հակառակ՝ հրեաները հակառակվեցին իրենց Տիրոջը, կատաղեցին ու հաչեցին՝ սամարացի ու դիվահար անվանելով Նրան (Հովհ. 8։48), և հարեցին թշնամի սատանային ու նրա կամքը կատարեցին: Այդպես են անում նաև բոլոր մեղավորները. մոռանում ու ատում են բարերար Աստծուն և սիրում են սատանային՝ շան պես վազելով նրա կամքի հետևից: